Βασίλης Κωστούλας

Δεν ήταν αρκετή η βαθιά οικονομική κρίση. Ούτε η φθορά από την 20χρονη παραμονή στην εξουσία. Ακόμη και οι δυσμενείς συνέπειες από τον καταστροφικό σεισμό λίγο πριν τις εκλογές δεν στάθηκαν ικανές να απειλήσουν την κυριαρχία του. Το ερώτημα είναι πώς και γιατί; Το φαινόμενο Ερντογάν υπό το πρίσμα μιας αυταρχικής, λαϊκίστικης διακυβέρνησης αναλύουν στην «Κ» ο Ανώτερος Σύμβουλος της Albright Stonebridge Group Χακάν Ακμπάς και ο Ανώτερος συνεργάτης Εθνικής Ασφάλειας και Διεθνούς Πολιτικής στο Center for American Progress Άλαν Μακόφσκι.

Χακάν Ακμπάς

Ανώτερος Σύμβουλος, Albright Stonebridge Group

Ο Ερντογάν βρίσκεται στη διακυβέρνηση για περισσότερα από 20 χρόνια, συγκεντρώνοντας την εξουσία χωρίς θεσμικά αντίβαρα. Πολιτικοποίησε τη δικαστική εξουσία την οποία χρησιμοποίησε ως όπλο κατά των πολιτικών του αντιπάλων. Καθιέρωσε απαράμιλλο έλεγχο στα media και τον Τύπο, ακόμη και σε δημοφιλή μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως το Twitter. Χρησιμοποίησε κρατικούς πόρους για να υποστηρίξει τρελές λαϊκίστικες υποσχέσεις – πρόωρη συνταξιοδότηση για περίπου δύο εκατομμύρια ανθρώπους, διπλασιασμός του κατώτατου μισθού, προσφορά δωρεάν φυσικού αερίου για τα νοικοκυριά, χρηματοδότηση μεγάλων έργων ανοικοδόμησης στη σεισμογενή ζώνη, χορηγήσεις μαζικών δανείων για τους καταναλωτές τις ΜμΕ και μεγάλα έργα.

Ο Ερντογάν έπλασε την Τουρκία σε μια περιφερειακή δύναμη που διαδραματίζει αυξανόμενο ρόλο, από τη Συρία μέχρι τη Λιβύη και την Ουκρανία. Αξιοποίησε τον αυξανόμενο εθνικισμό ανάμεσα στους νεαρούς ψηφοφόρους, παρουσιάζοντας προγράμματα drones όπως και εκστρατείες βασισμένες στην αμυντική βιομηχανία και στο πρώτο τοπικά κατασκευασμένο ηλεκτρικό όχημα Togg της Τουρκίας.

Ο ίδιος είναι ταλαντούχος στις πολιτικές εκστρατείες. Οι μάζες τον λατρεύουν στις συγκεντρώσεις. Ευδοκιμεί στους πολιτισμικούς πολέμους και στη διχαστική πολωμένη ρητορική βασισμένη στον φόβο, παράμετρος η οποία ανέκαθεν τον βοηθούσε να εδραιώνει και να κινητοποιεί τη βάση των ψηφοφόρων του. Δεν είναι τυχαίο ότι ολοκλήρωσε την εκστρατεία του απαγγέλλοντας το Ιερό Κοράνι προσευχόμενος με τις μάζες στην Αγία Σοφία.

Ξέρει επίσης να «διαβάζει» τα συναισθήματα των ψηφοφόρων και γνωρίζει πώς να απαλλάσσεται από πολιτικούς εχθρούς (βλ. Ντεμιρτάς, Ιμάμογλου), να βλάπτει την αντιπολίτευση (π.χ. Ινζέ) και να «αιχμαλωτίζει» ψηφοφόρους. Είναι ενδεικτικό ότι ο εταίρος του MHP διπλασίασε τα νούμερά του σε σχέση με το 2018. Ακόμη και όταν οι ψηφοφόροι τιμωρούσαν το κόμμα του Ερντογάν, παρέμεναν στη συμμαχία ψηφίζοντας το εθνικιστικό MHP ή το θρησκευτικό συντηρητικό YRP ή ακόμα και το HÜDA PAR, δημοφιλές στους συντηρητικούς Κούρδους ψηφοφόρους.

Άλαν Μακόφσκι

Ανώτερος συνεργάτης Εθνικής Ασφάλειας και Διεθνούς Πολιτικής, Center for American Progress

Τέσσερις παράγοντες οδήγησαν στην κυριαρχία του Ερντογάν. Για τους ψηφοφόρους που τους αφορούν, τα δεδομένα υπερτερούν της οικονομικής κρίσης που αντιμετωπίζουν. Συγκεκριμένα:

• Θρησκευτική υποστήριξη. Περίπου το 25% της κοινής γνώμης τον θεωρεί ήρωα και εμφανίζεται πρόθυμο να τον ακολουθεί με κλειστά τα μάτια, μόνο και μόνο για όσα έχει κάνει προκειμένου να εξυψώσει τα δικαιώματα και την αυτοεκτίμηση της θρησκευτικής κοινότητας.
• Εθνικιστική υπερηφάνεια. Έχει κερδίσει τους εθνικιστές με διάφορους τρόπους: Επιδιώκει μια μυώδη, ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική. Ενισχύει το προφίλ της Τουρκίας ως περιφερειακής δύναμης. Προωθεί τη βιομηχανία όπλων της Τουρκίας, με αιχμή του δόρατος τα οπλισμένα drones TB2, τα οποία φέρονται να έχουν παραγγείλει περισσότερες από δώδεκα χώρες.
• Αρνητική εκστρατεία, δαιμονοποίηση της αντιπολίτευσης. Την παρουσιάζει ως φιλική στο ΡΚΚ και στους LGBTQ, συνδεδεμένη με τη Δύση και εντελώς έξω από το κυρίαρχο ρεύμα των τουρκικών αξιών. Δαιμονοποιεί όχι μόνο την αντιπολίτευση αλλά και τους Κούρδους πολίτες, τους LGBTQ πολίτες και την κοσμική κοινότητα. Η στρατηγική αυτή έχει ιδιαίτερη απήχηση στη σουνιτική, κεντρική περιοχή της Ανατολίας.
• Κυβερνητική γενναιοδωρία. Έχει επανειλημμένα – τρεις φορές τον περασμένο χρόνο – αυξήσει τον κατώτατο μισθό. Μείωσε την ηλικία συνταξιοδότησης για τους κρατικούς υπαλλήλους και υποσχέθηκε σε όλους τους Τούρκους μια ποσότητα δωρεάν φυσικού αερίου από το κοίτασμα της Μαύρης Θάλασσας.

Πάντως, το κόμμα του AKP έχασε επτά μονάδες από τις προηγούμενες εκλογές πέφτοντας περίπου στο 35%, το χαμηλότερο ποσοστό από το 2002. Επιπλέον, ο Ερντογάν υποχρεώθηκε για πρώτη φορά σε δεύτερο εκλογικό γύρο για την προεδρία. Επομένως, υπάρχουν προειδοποιητικά σημάδια επιδείνωσης της υποστήριξης στο πρόσωπό του.