Oταν χάνουμε ένα αγαπημένο πρόσωπο, ο καθένας πενθεί με διαφορετικό τρόπο και στον δικό του χρόνο. Όταν τα έντονα συναισθήματα πένθους διαρκούν πάνω από ένα έτος, ωστόσο, υπάρχει σήμερα μια επίσημη διάγνωση για τους ειδικούς. Τον Μάρτιο του 2022, η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία πρόσθεσε τη «διαταραχή παρατεταμένου πένθους» στην πέμπτη έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου Ψυχικών Διαταραχών, εν συντομία DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition), το οποίο αποτελεί τον οδηγό που χρησιμοποιούν οι κλινικοί γιατροί για τη διάγνωση παθήσεων ψυχικής υγείας.

«Το παρατεταμένο πένθος δεν είναι απλώς ότι σας λείπει ο αγαπημένος/η αγαπημένη σας 12 μήνες μετά την απώλεια. Προκαλεί ανικανότητα και διαταράσσει τη λειτουργικότητα. Ξεπερνά τις κοινωνικές, πολιτισμικές και θρησκευτικές νόρμες», λέει η Sue Morris, ψυχολόγος που εξειδικεύεται στο πένθος στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Dana-Farber Cancer Institute.

Συχνότητα και συμπτώματα

Η διαταραχή παρατεταμένου πένθους αφορά μόνο άτομα που πενθούν τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου. Η πάθηση εκτιμάται ότι παρουσιάζεται σε 7% με 10% των πενθούντων ενηλίκων.

Τα συμπτώματα είναι πολύ συγκεκριμένα. Έπειτα από 12 μήνες, ένα άτομο με παρατεταμένο πένθος συνεχίζει να έχει καθημερινά μια έντονη επιθυμία και λαχτάρα για το αγαπημένο πρόσωπο ή τον/την απασχολούν σκέψεις και αναμνήσεις του εκλιπόντος σε σημείο που διαταράσσουν την καθημερινότητά του.

Για να διαγνωστεί κανείς με παρατεταμένο πένθος, θα πρέπει να έχει τουλάχιστον τρία από τα παρακάτω συμπτώματα:

• Ένα αίσθημα ότι ένα κομμάτι του εαυτού του έχει πεθάνει.
• Δυσπιστία απέναντι στον θάνατο του αγαπημένου προσώπου.
• Αποφυγή κάθε υπενθύμισης για τον θάνατο του δικού του ανθρώπου.
• Ισχυρό θυμό, πικρία ή θλίψη σχετικά με τον συγκεκριμένο θάνατο.
• Δυσκολία να συνεχίσει τη ζωή του.
• Συναισθηματική απάθεια, ειδικά όσον αφορά τη σύνδεση με τους άλλους.
• Ένα αίσθημα ότι η ζωή τώρα στερείται νοήματος.
• Έντονη μοναξιά λόγω του θανάτου.

Επιπλέον, τα συμπτώματα δεν πρέπει να επιδέχονται καλύτερη ερμηνεία βάσει άλλων παθήσεων, όπως κατάθλιψη, διαταραχή μετατραυματικού στρες ή κατάχρηση ουσιών.

Η ζωή σε πένθος

Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους το σύννεφο του πένθους μπορεί να μας τυλίξει και έτσι να παραμείνουμε περιπλανώμενοι άσκοπα σε έναν άλλο κόσμο. Οι παράγοντες κινδύνου εντάσσονται σε δύο κατηγορίες:

Περιστάσεις που σχετίζονται με τον θάνατο του προσώπου, μεταξύ των οποίων ψυχικό τραύμα, αιφνίδιος θάνατος ή βία˙ απουσία προετοιμασίας για τον θάνατο˙ θάνατος παιδιού ή νεότερου ατόμου˙ ή θάνατος σε μονάδα εντατικής θεραπείας νοσοκομείου.
Περιστάσεις που σχετίζονται με τον πενθούντα, μεταξύ των οποίων ιστορικό ψυχολογικών διαταραχών, όπως κατάθλιψη ή κατάχρηση ουσιών˙ άλλες απώλειες στη ζωή˙ ή απουσία στήριξης από το κοινωνικό περιβάλλον.

Η ύπαρξη μιας στενής σχέσης ή σχέσης εξάρτησης με τον εκλιπόντα αποτελεί έναν ακόμη παράγοντα κινδύνου για τη διαταραχή παρατεταμένου πένθους, ιδίως σε άτομα που ήταν παντρεμένα για πολλά χρόνια. «Μεγάλωσαν με τον/τη σύζυγό τους και συχνά στηρίζονταν ο ένα στον άλλο, τόσο για συντροφικότητα όσο και για να κάνουν ορισμένες δουλειές. Όταν ο ένας φεύγει από τη ζωή, ο άλλος πρέπει να τα βγάλει πέρα με πολλές αλλαγές, και αυτό μπορεί να είναι υπερβολικά δύσκολο, ειδικά εάν είναι απομονωμένος/η ή αντιμετωπίζει άλλα προβλήματα», λέει η Morris.

Αυτοί οι παράγοντες κινδύνου είναι δυνατόν να εκτροχιάσουν τη φυσιολογική διαδικασία πένθους. «Γι’ αυτό η πρόληψη είναι σημαντική. Θέλουμε να βρισκόμαστε μπροστά από αυτή την καμπή. Όταν γνωρίζω μέλη μιας οικογένειας έπειτα από πρόσφατη απώλεια, προσπαθώ να εντοπίσω γνωστούς παράγοντες κινδύνου και το τι μπορούμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε στην παρούσα στιγμή», εξηγεί.

Επιπτώσεις στην υγεία

Αν παραμείνει χωρίς θεραπεία, η διαταραχή παρατεταμένου πένθους μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα υγείας. Οποιοδήποτε είδος πένθους μπορεί να συμβάλει σε:

• χρόνιο στρες
• αδράνεια
• παράλειψη ιατρικών ραντεβού
• αυξημένη αρτηριακή πίεση (η οποία αυξάνει τον κίνδυνο εγκεφαλικού)
• υψηλό επίπεδο χοληστερόλης (το οποίο αυξάνει τον κίνδυνο καρδιοπάθειας)
• υψηλό επίπεδο σακχάρου στο αίμα (που αυξάνει τον κίνδυνο διαβήτη)
• κατάχρηση αλκοόλ ή ουσιών
• αϋπνία
• εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα

Η διαταραχή παρατεταμένου πένθους, πιο συγκεκριμένα, αυξάνει τον κίνδυνο ελάττωσης του προσδόκιμου ζωής ή αυτοκτονίας.

Θεραπεία

Η αντιμετώπιση του πένθους ξεκινά με την αυτοφροντίδα – δίνοντας στον εαυτό σας την άδεια να πενθήσει και ακολουθώντας έναν τρόπο ζωής με υγιεινές συνήθειες, ακόμη κι αν αυτό περιλαμβάνει μόνο την κατανάλωση ενός υγιεινού γεύματος την ημέρα ή έναν σύντομο περίπατο καθημερινά. Η συναναστροφή με φίλους και συγγενείς είναι επίσης σημαντική.

Άλλα σημαντικά βήματα περιλαμβάνουν μια επίσκεψη σε έναν γιατρό πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και μια αξιολόγηση από έναν ψυχοθεραπευτή. Εάν ο ψυχοθεραπευτής προσδιορίσει ότι πράγματι έχετε διαταραχή παρατεταμένου πένθους, η ίαση είναι δυνατή.

«Η διάγνωση της πάθησης μπορεί να επικυρώσει την εμπειρία που βιώνει κανείς και να τον βοηθήσει να λάβει την κατάλληλη θεραπεία. Διαθέτουμε προγράμματα ψυχοθεραπείας βάσει τεκμηρίωσης, τα οποία βοηθούν τα άτομα να κατανοήσουν το πένθος, να διαχειριστούν τα επώδυνα συναισθήματα, να αντιμετωπίσουν την αποφυγή, να σκεφτούν για το μέλλον, να αφηγηθούν την ιστορία του θανάτου και να μάθουν να ζουν με την υπενθύμισή του», λέει η Morris. «Με τον χρόνο, εντάσσονται και πάλι στη ζωή».