Ερωτηθείς προ ημερών για το πώς αντιμετωπίζει τα «σκοτάδια» του σκανδιναβικού χειμώνα, ο πρόεδρος της Φινλανδίας, Αλεξάντερ Στουμπ, αποκάλυψε τον δικό του –φινλανδικό– τρόπο: «Κάντε ένα παγωμένο μπάνιο και μετά μια σάουνα και μετά άλλο ένα παγωμένο μπάνιο, άλλη μια σάουνα, μετά ένα ντους και βγείτε έξω. Θα τα καταφέρετε».

Οι σκανδιναβικές χώρες ξέρουν καλά τι εστί μακρύς, σκοτεινός χειμώνας.

Παρά το ψύχος και το ελάχιστο ή μηδενικό φως της ημέρας, οι άνθρωποι που ζουν στη βόρεια Ευρώπη και πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο έχουν μάθει να αντιμετωπίζουν ψυχικά και σωματικά τη χειμερινή κατάθλιψη – η οποία μπορεί να ξεκινήσει από τον Οκτώβριο και να διαρκέσει κατά περιπτώσεις έως τον Απρίλιο.

Το χειμερινό ηλιοστάσιο της 21ης Δεκεμβρίου σηματοδοτεί την πιο σύντομη ημέρα και τη μεγαλύτερη νύχτα του έτους στο Βόρειο Ημισφαίριο. Και παρότι μετά τη συγκεκριμένη μέρα ο χρόνος ηλιοφάνειας αυξάνεται καθημερινά, ο χειμώνας πρακτικά αργεί να τελειώσει.

Ειδικοί από Νορβηγία, Σουηδία και Φινλανδία δίνουν τις δικές τους συμβουλές για το πώς μπορεί κανείς να νικήσει το σκοτάδι, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Και δεν είναι τόσο ακραίες όσο του Στουμπ. 

Καλός ύπνος και κοινωνική ζωή

Σύμφωνα με τον δρα Τίμο Παρτόνεν, ερευνητή στο Φινλανδικό Ινστιτούτο Υγείας και Πρόνοιας, τα σκοτάδια του χειμώνα επηρεάζουν τον κιρκάδιο ρυθμό μας.

Με το περιορισμένο φως της ημέρας, το εσωτερικό μας βιολογικό ρολόι δεν μπορεί να συγχρονιστεί σωστά, με αποτέλεσμα να διαταράσσεται ο ύπνος μας.

Ετσι, μπορεί να κοιμόμαστε περισσότερο το χειμώνα, αλλά κάθε άλλο παρά ξεκούραστοι ξυπνάμε – και μπορεί να παραμένουμε κουρασμένοι για το υπόλοιπο της ημέρας.

Ο Παρτόνεν συνιστά έναν «προσομοιωτή αυγής» (dawn simulator, ξυπνητήρι με χρήση φωτός που φωτίζει σταδιακά το υπνοδωμάτιο για πιο ήπιο ξύπνημα).

Εκτός από την κόπωση, τον χειμώνα υπάρχει μεγαλύτερη τάση κοινωνικής αποστασιοποίησης, ενώ είμαστε και πιο πιο ευερέθιστοι και επιρρεπείς σε καβγάδες με φίλους.

«Είναι σημαντικό να διατηρούμε τις κοινωνικές σχέσεις μας», συνιστά ο Παρτόνεν, επειδή τα συμπτώματα σπάνια βελτιώνονται όταν είμαστε απομονωμένοι.

Επιπλέον, βασικός παράγοντας για την καταπολέμηση της χειμερινής κατάθλιψης είναι συνέχιση της άσκησης, κάτι που θα απέτρεπε την αύξηση βάρους που συνήθως παρατηρείται τον χειμώνα λόγω της αυξημένης επιθυμίας για υδατάνθρακες, ιδίως τις βραδινές ώρες.

Φωτοθεραπεία 

Εκτιμάται ότι εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πάσχουν από εποχιακή κατάθλιψη. Γνωστή και ως Εποχιακή Συναισθηματική Διαταραχή (ΕΣΔ ή SAD), οι ασθενείς συνήθως παρουσιάζουν επεισόδια θλίψης και μειωμένης ενέργειας που ξεκινούν το φθινόπωρο και υποχωρούν την άνοιξη ή το καλοκαίρι.

Οι επιστήμονες μελετούν πώς εξειδικευμένα κύτταρα στα μάτια μας μετατρέπουν το μπλε του ηλιακού φωτός σε νευρικά σήματα που επηρεάζουν τη διάθεση και την εγρήγορση. Το μπλε-ιώδες του ήλιου, όταν απορροφάται από τα κύτταρα, ενεργοποιεί τα κέντρα εγρήγορσης του εγκεφάλου μας – κι έτσι νιώθουμε πιο ξύπνιοι και πιθανώς ακόμη πιο ευτυχισμένοι.

Σε σοβαρές περιπτώσεις, κατά τη διάρκεια των μεγάλων χειμώνων, τα άτομα χρειάζονται κλινική υποστήριξη και αντικαταθλιπτικά. Ο Κρίστιαν Μπένεντικτ, καθηγητής φαρμακολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλα στη Σουηδία, προτείνει τη φωτοθεραπεία για άτομα με SAD, καθώς και για όσους έχουν μια πιο ήπια μορφή χειμερινής κατάθλιψης.

«Δεν είναι κάτι σαν μοίρα, μια ετήσια ή εποχική μοίρα, για την οποία δεν μπορείς να κάνεις τίποτα», λέει ο ίδιος. «Υπάρχουν τρόποι να την αλλάξεις».

Μια καθημερινή πρωινή φωτοθεραπεία, με τη χρήση συσκευών που εκπέμπουν φως περίπου 20 φορές πιο έντονο από το κανονικό φως εσωτερικού χώρου, μπορεί να είναι ευεργετική τόσο για άτομα με SAD όσο και για άτομα χωρίς.

Η φωτοθεραπεία βοηθά στην ενεργοποίηση του κιρκάδιου ρυθμού και αυξάνει τη σεροτονίνη στον εγκέφαλο, εξηγεί ο Μπένεντικτ.

Θετική στάση ως στρατηγική επιβίωσης

Σύμφωνα με την Ιντα Σόλχαουζ, αναπληρώτρια καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Tromsø, του βορειότερου πανεπιστημίου του κόσμου, είναι πολύ σημαντικό να αποδεχτούμε τον χειμώνα αντί να τον φοβόμαστε.

«Δώστε προτεραιότητα σε μια θετική προσέγγιση ως στρατηγική επιβίωσης και μάθετε να εκτιμάτε την αλλαγή των εποχών. Είναι ένας τυπικός νορβηγικός τρόπος σκέψης που μπορεί να κάνει τη διαφορά όταν υπάρχει πολύ λίγο φως της ημέρας για μήνες», λέει η ίδια.

«Είναι μέρος της κουλτούρας», σημειώνει, υπενθυμίζοντας τη σπουδαιότητα των χόμπι, σε εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους – είτε αυτά είναι μία ταινία σε hygge συνθήκες, είτε ένα fika, το παραδοσιακό σουηδικό διάλειμμα για καφέ, είτε μια βουτιά στο κρύο νερό, για τους πιο γενναίους, είτε περπάτημα στο αναζωογονητικό κρύο του σκανδιναβικού χειμώνα. 

«Προκαλέστε τον εαυτό σας να αναζητήσετε το φως στο σκοτάδι», προτρέπει, υπενθυμίζοντας την κλασική επωδό των Σκανδιναβών πως δεν υπάρχει κακός καιρός, μονάχα κακός ρουχισμός.