Σε ένα επιπλέον βήμα προχωρά η διμερής στρατηγική συνεργασία μεταξύ Κύπρου και ΗΠΑ, μετά την προεδρική διακήρυξη του Προέδρου των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, για προσχώρηση της Κυπριακής Δημοκρατίας στα προγράμματα Διεθνών Πωλήσεων Στρατιωτικού Υλικού (Foreign Military Sales), Παροχής Πλεονάζοντος Αμυντικού Υλικού (Excess Defense Articles) και Τίτλου 10 για παροχή εκπαίδευσης και εξοπλισμού στις εθνικές δυνάμεις ασφαλείας ξένων χωρών (Title 10 security assistance program). Τα δύο πρώτα είναι καθαρά εξοπλιστικού χαρακτήρα, ενώ το τρίτο είναι πρόγραμμα ειδικού σκοπού, παρέχοντας εκπαίδευση και υλικό, κυρίως όσον αφορά την ασφάλεια χερσαίων και θαλάσσιων συνόρων και την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας.

Την εξέλιξη αυτή, που ανακοινώθηκε το βράδυ της Δευτέρας, την περίμενε εδώ και μέρες η Λευκωσία. Είναι ένα θέμα, το οποίο αποτέλεσε αντικείμενο συζήτησης στο πλαίσιο του Στρατηγικού Διαλόγου Κύπρου – ΗΠΑ και ακολούθως ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης το έθεσε στον Πρόεδρο Μπάιντεν στον Λευκό Οίκο τον περασμένο Οκτώβριο. Για τη Λευκωσία η απόφαση αυτή έχει άμεσο αντίκτυπο στην αμυντική ενίσχυση της Κύπρου και τον εκσυγχρονισμό της Εθνικής Φρουράς, ενώ παράλληλα ενισχύεται η σχέση της Εθνικής Φρουράς με τα στρατιωτικά συστήματα των ΗΠΑ. Την ίδια ώρα βλέπει να εκπέμπονται σημαντικά πολιτικά μηνύματα, δηλαδή την επιβεβαίωση και εμβάθυνση της στρατηγικής συνεργασίας των δύο χωρών.

Τι περιλαμβάνουν τα τρία προγράμματα

Ειδικότερα το προεδρικό διάταγμα Μπάιντεν προβλέπει τη δυνατότητα προμήθειας αμυντικού υλικού, είτε δωρεάν είτε σε ιδιαίτερα χαμηλό κόστος, απευθείας από την αμερικανική κυβέρνηση και επίσης πρόσβαση σε απόκτηση υλικών από πλεονάζοντα αποθέματα των ΗΠΑ, ενώ τα προγράμματα εκπαίδευσης και υποστήριξης ικανοτήτων (Title 10) ενισχύουν την επιχειρησιακή ετοιμότητα για τη διαχείριση θαλάσσιων και χερσαίων συνόρων.

1. Foreign Military Sales (FMS)

• Είναι ένα πρόγραμμα αγοράς εξοπλισμού που επιτρέπει στις αμερικάνικες αρχές να πωλούν αμυντικό εξοπλισμό σε ξένες κυβερνήσεις, όταν η κυβέρνηση των ΗΠΑ θεωρεί ότι με αυτό τον τρόπο εξυπηρετούνται τα συμφέροντα εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ.

• Μέσω του FMS η προμήθεια διεξάγεται απευθείας μεταξύ της κυβέρνησης των ΗΠΑ και του άλλου κράτους, της Κυπριακής Δημοκρατίας σε αυτή την περίπτωση.

• Με τη συμμετοχή στο FMS πρόγραμμα η Κυπριακή Δημοκρατία θα έχει πρόσβαση σε υπηρεσίες που μπορούν να μειώσουν το κόστος, ενώ διευκολύνεται σε μεγάλο βαθμό η συνέχεια των σχέσεων συνεργασίας και κοινών ασκήσεων με τις ΗΠΑ, στα πλαίσια αγοράς συστήματος, ενισχύοντας έτσι σημαντικά και την πτυχή της διαλειτουργικότητας.

Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές τα πλεονεκτήματα της συμμετοχής σε αυτό το πρόγραμμα είναι τα εξής:

• Πολύ πιο γρήγορη διαδικασία παρά αν η προμήθεια γινόταν μέσω ιδιωτικής εταιρείας.

• Απόκτηση υλικού πιο φτηνά παρά αν αγοράζονταν μέσω ιδιωτικής εταιρείας - είναι προφανές ότι ΗΠΑ είναι σε θέση να προμηθεύονται στρατιωτικό υλικό σε πολύ καλύτερες τιμές από τις ιδιωτικές εταιρείες που το παράγουν.

• Πρόσβαση σε υλικό που χαρακτηρίζεται ως FMS-only, δηλαδή μπορεί να αποκτηθεί μόνο μέσω αυτού του προγράμματος και που υπό άλλες συνθήκες οι εταιρείες δεν διαθέτουν προς πώληση σε άλλη χώρα εκτός των ΗΠΑ.

• Αναβάθμιση και ενίσχυση συμβατότητας αμυντικής συνεργασίας ΚΔ – ΗΠΑ για την πραγματοποίηση κοινών ασκήσεων με την απόκτηση υλικού μέσω του συγκεκριμένου προγράμματος.

• Η συντήρηση και η εκπαίδευση αυτών των συστημάτων θα γίνεται επίσης απευθείας μέσω της κυβέρνησης των ΗΠΑ και πάλι σε πιο χαμηλό κόστος αλλά και σε υψηλό επίπεδο παρεχόμενων υπηρεσιών.

Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι τέτοιου είδους ρυθμίσεις, που προνοούν την απευθείας αγορά στρατιωτικού υλικού από μία κυβέρνηση, η Κυπριακή Δημοκρατία έχει συμφωνήσει μέχρι σήμερα μόνο με τη Σερβία και το Ισραήλ. Με άλλες χώρες αυτό γίνεται σήμερα μέσω ιδιωτικών ή κρατικών εταιρειών.

Για τη Λευκωσία η απόφαση αυτή έχει άμεσο αντίκτυπο στην αμυντική ενίσχυση της Κύπρου και τον εκσυγχρονισμό της Εθνικής Φρουράς, ενώ παράλληλα ενισχύεται η σχέση της Εθνικής Φρουράς με τα στρατιωτικά συστήματα των ΗΠΑ.

2. Excess Defense Articles (EDA)

Είναι ένα πρόγραμμα παροχής αμυντικών εξοπλισμών από πλεονασματικό (excess) υλικό, δηλαδή υλικό που βρίσκεται ήδη σε χρήση από ΗΠΑ και μπορεί να προσφερθεί είτε ως δωρεά είτε σε πολύ χαμηλές τιμές στα κράτη που συμμετέχουν στο πρόγραμμα και που θεωρούνται σύμμαχοι και εταίροι των ΗΠΑ, ως μέσο στήριξης προγραμμάτων των εν λόγω χωρών ανανέωσης και εκσυγχρονισμού του εξοπλιστικού τους υλικού.

Διπλωματικές πηγές διευκρινισαν, για σκοπούς αποφυγής παρερμηνειών, ότι ο αμυντικός εξοπλισμός από πλεονασματικό (excess) υλικό, δεν αφορά πολεμικά πλοία ή πτητικά μέσα, αλλά υπάρχει ένας συγκεκριμένος κατάλογος.

3. Title 10 security assistance program

Τα προγράμματα Title 10 ενισχύουν την υποστήριξη ικανοτήτων των χωρών που συμμετέχουν σε αυτά μέσω παροχής εκπαίδευσης και υλικού, κυρίως όσον αφορά ασφάλεια χερσαίων και θαλάσσιων συνόρων και αντιμετώπισης τρομοκρατίας. Ένα παράδειγμα εφαρμογής του εντοπίζεται σήμερα στην Καραϊβική και τη Λατινική Αμερική για την αντιμετώπιση της διακίνησης ναρκωτικών.

Η σύσφιγξη των κυπρο-αμερικανικών σχέσεων δημιουργούν τις προϋποθέσεις εκείνες που μπορούν να δώσουν λύσεις στα εξοπλιστικά.

Πώς προέκυψε αυτή η απόφαση των ΗΠΑ και γιατί τώρα

Είναι μία μορφή αναγνώρισης ενεργειών της Κύπρου το προηγούμενο διάστημα, τόνισαν διπλωματικές πηγές, παραθέτοντας μία σειρά από σταθμούς στην πορεία των σχέσεων ΗΠΑ – Κύπρου, στους οποίους οι ΗΠΑ θέλουν να κτίσουν για το μέλλον:

• Στενή συνεργασία για την υλοποίηση της πρωτοβουλίας «Αμάλθεια» για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα.

• Η Κυπριακή Δημοκρατία μέσω ενεργοποίησης του Σχεδίου «Εστία» λειτουργεί καταλυτικά ως προς την απομάκρυνση Αμερικανών πολιτών (και άλλων κρατών) από την περιοχή.

• Συνεργασία με το FBI για διερεύνηση παράκαμψης κυρώσεων και ξεπλύματος μαύρου χρήματος.

• Υπογραφή Στρατηγικού Διαλόγου ΗΠΑ – ΚΔ (η ΚΔ συμμετέχει σε αυτό το σχήμα στρατηγικής διμερούς συνεργασίας που οι ΗΠΑ διατηρούν με πολύ λίγα ανά το παγκόσμιο κράτη - η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων είναι μέλη του ΝΑΤΟ).

• Επίσημη πρόσκληση για συνάντηση του Προέδρου Χριστοδουλίδη με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ στον Λευκό Οίκο - για πρώτη από το 1996 Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας λαμβάνει πρόσκληση από τον Λευκό Οίκο για συνάντηση.

• Υπογραφή Νόμου Εθνικής Άμυνας (NDAA) για το έτος 2025, στις 23 Δεκεμβρίου 2024 από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, με τον οποίο προστέθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία στον κατάλογο χωρών που θα συμμετέχουν σε εκπαιδευτικά προγράμματα και πολυεθνικές ασκήσεις (στις οποίες συμμετέχουν οι ΗΠΑ) με στόχο τη βελτίωση της διαλειτουργικότητας (interoperability) και της συνεργασίας (η Κυπριακή Δημοκρατία είναι το μόνο κράτος που συμμετέχει σε αυτό τον κατάλογο χωρών και δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ ή/και του Συνεταιρισμού για την Ειρήνη).

Η υλοποίηση

Το Υπουργείο Άμυνας της Κύπρου, μετά την ανακοίνωση των ΗΠΑ θα αξιολογήσει τις ανάγκες και ακολούθως η Κυπριακή Δημοκρατία θα αρχίσει να υποβάλλει λίστες στο State Department για έγκριση στρατιωτικού υλικού. Δεδομένου ότι υπάρχει μία πολυπλοκότητα στη συγκεκριμένη διαδικασία και η Κύπρος για πρώτη φορά θα συμμετέχει σε αυτή, υπάρχει αμερικανική δέσμευση για βοήθεια.

Σε σχέση με το πότε θα προμηθευτεί η Εθνική Φρουρά τους νέους εξοπλισμούς, αξίζει να σημειωθεί ότι για το 2025 ο προϋπολογισμός του Υπουργείου Άμυνας για νέους εξοπλισμους έχει ήδη εγκριθεί, ωστόσο, σύμφωνα με αρμόδιες πηγές, αν υπάρξουν ανάγκες για αγορές, θα αξιοποιηθούν οι συμπληρωματικοί προϋπολογισμοί, ειδάλλως οι νέες προμήθειες θα γίνουν το 2026.

Τι είναι η Προεδρική Διακήρυξη (Presidential Determination)

Eίναι μια επίσημη πράξη που εκδίδεται από τον εκάστοτε Πρόεδρο των ΗΠΑ, με την οποία λαμβάνεται μια συγκεκριμένη απόφαση ή διατυπώνεται μια πολιτική θέση για ζητήματα εθνικής σημασίας. Πρόκειται για εργαλείο της εκτελεστικής εξουσίας που επιτρέπει στον Πρόεδρο να κατευθύνει υπηρεσίες της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, να ερμηνεύσει νομοθετικές διατάξεις για την εφαρμογή πολιτικών ή να εγκρίνει συγκεκριμένες πράξεις που σχετίζονται, μεταξύ άλλων, με την εξωτερική πολιτική, την αμυντική βοήθεια, τον έλεγχο εξοπλισμών ή την παροχή οικονομικής υποστήριξης σε τρίτες χώρες.

Όταν ο Πρόεδρος των ΗΠΑ εκδίδει μια Προεδρική Διακήρυξη, ουσιαστικά καθορίζει τη στάση της αμερικανικής κυβέρνησης απέναντι σε ένα ζήτημα που επιλέγεται ως μείζονος ενδιαφέροντος. Η σχετική απόφαση δεσμεύει τα αρμόδια υπουργεία και τις υπηρεσίες, που στη συνέχεια εφαρμόζουν τις κατευθύνσεις ή τις ενέργειες που περιγράφονται στην προεδρική απόφαση.