Κωνσταντίνος Φίλης

Την περασμένη εβδομάδα πραγματοποιήθηκε στη Γαλλία το 8o Φόρουμ Ειρήνης του Παρισιού. Συμμετείχαν κυρίως ηγέτες από τον «Παγκόσμιο Νότο», οι πρωθυπουργοί Αρμενίας και Αλβανίας, ο πρόεδρος του Κοσόβου, υπουργοί από ευρωπαϊκές χώρες και βέβαια αρκετοί Γάλλοι, προεξάρχοντος του Μακρόν.

Κοινή διαπίστωση αποτέλεσε ότι το μεταπολεμικό διεθνές σύστημα, όπως το γνωρίσαμε για 80 χρόνια, έχει κλείσει τον κύκλο του. Μάλιστα, οι περισσότεροι εκτίμησαν ότι η εποχή των μονοπολικών και διπολικών σχημάτων έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί και πως η σημασία των λεγόμενων «μεσαίων δυνάμεων» βαίνει αυξανόμενη. Σε αυτές συγκαταλέγεται και η Τουρκία. Η γαλλική κυβέρνηση προσπαθεί να προσεγγίσει τις σφόδρα επικριτικές απέναντι στη Δύση ελίτ του «Παγκόσμιου Νότου» και να αναδειχθεί σε συνομιλητή των καθοριστικότερων από αυτές. Επιχειρεί να απεκδυθεί του αποικιοκρατικού της παρελθόντος και μάλιστα υποστηρίζει τη διεύρυνση των μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας (Σ.Α.) του ΟΗΕ, ικανοποιώντας ένα βασικό αίτημα του συνόλου των κρατών που αισθάνονται ότι η υφιστάμενη τάξη πραγμάτων τα έχει αφήσει εκτός νυμφώνος. Χρησιμοποιεί κυρίως εργαλεία ήπιας ισχύος, που όμως έχουν αξιοπρόσεκτη διεισδυτικότητα, γιατί αποτελούν προτεραιότητες επιβίωσης για πολλές από τις αναπτυσσόμενες χώρες. Οι συνέπειες της κλιματικής κρίσης, με τη Γαλλία να βρίσκεται στην πρωτοπορία σχετικών πρωτοβουλιών, η πρόσβαση σε διεθνή κεφάλαια χωρίς περιορισμούς και δυσβάσταχτους όρους, η δίκαιη αξιοποίηση του πλούτου τους χωρίς αυτή να καθορίζεται από τον «πλούσιο Βορρά» είναι ζητήματα που τις απασχολούν και το Παρίσι στέκεται αλληλέγγυο. Βέβαια οι δυνατότητές του είναι συρρικνωμένες, ωστόσο ποντάρει στο κύρος που του προσδίδουν η μόνιμη θέση στο Σ.Α. και το πυρηνικό του οπλοστάσιο. Εκμεταλλευόμενος και τη διάχυτη αβεβαιότητα για τις προθέσεις της αμερικανικής κυβέρνησης, ο φιλόδοξος Μακρόν επιθυμεί να καταστεί ένας οιονεί αντίπαλος πόλος του Τραμπ, που θα έχει μεγαλύτερη απήχηση στις αναδυόμενες δυνάμεις, προσδίδοντας έτσι στη Γαλλία πολλαπλασιαστική ισχύ είτε λόγω προσβάσεων είτε και ως δυνητικός ενδιάμεσος ανάμεσα στη Δύση και τους «άλλους» (The West and the Rest).

Οι Ευρωπαίοι έχουν συνειδητοποιήσει ότι βρίσκονται ανάμεσα στις συμπληγάδες της Ρωσίας, της Κίνας αλλά και των Ηνωμένων Πολιτειών, με τις προαναφερθείσες να αποτελούν κατά βάσιν ανταγωνιστικές δυνάμεις, η πρώτη κυρίως στο πεδίο της γεωπολιτικής, η δεύτερη στο πεδίο της οικονομίας και οι τρίτες στο εμπόριο. Η απόσυρση αμερικανικών στρατευμάτων από την Ανατολική Ευρώπη και πιο συγκεκριμένα από τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία, την Ουγγαρία και τη Σλοβακία, ενώ η Μόσχα δοκιμάζει τα όρια και τις αντοχές των Ευρωπαίων, εξαπολύοντας υβριδικές επιθέσεις, δημιουργεί μια ανησυχητική για την Ευρώπη πραγματικότητα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν επικεντρώσει μεν την προσοχή τους στην Κίνα και στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού ήδη από το 2008, ωστόσο αυτή τη φορά η αποστασιοποίηση των Αμερικανών είναι πιο εμφατική και η Ευρώπη εμφανώς δεν είναι έτοιμη να αναλάβει την ευθύνη της άμυνας και της ασφάλειας της Γηραιάς Ηπείρου. Επιπρόσθετα, προκειμένου να μη διακινδυνευθεί η εύθραυστη κοινωνική συνοχή και ανθεκτικότητα, οι Ευρωπαίοι διστάζουν να αναλάβουν δεσμεύσεις και ευθύνες, που τους αναλογούν, σε σχέση με συγκρούσεις που είτε έχουν περάσει σε φάση ύφεσης είτε μαίνονται στο εγγύς εξωτερικό ή ακόμη και εντός των ευρωπαϊκών συνόρων. Στη Γάζα, δύσκολα θα αναπτυχθούν παρά μόνο λίγες ευρωπαϊκές δυνάμεις ή και καθόλου, στην Ουκρανία κατόπιν μιας συμφωνίας μέχρι σήμερα είναι λίγοι οι πρόθυμοι Ευρωπαίοι να συνδράμουν και μάλιστα με συμβολικό αριθμό δυνάμεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Γερμανία αποφάσισε να εγκαταστήσει στη Λιθουανία μια δύναμη 3.000-5.000 στρατιωτών και το ζήτημα πήρε μεγάλες διαστάσεις, ενώ ορισμένοι στην Ευρώπη ανησυχούν και εγείρουν ενστάσεις για τον επανεξοπλισμό του Βερολίνου.

Eτσι, λοιπόν, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Τουρκία εμφανίζονται ως καθοριστικοί συμπαίκτες των Ευρωπαίων στα ζητήματα άμυνας και ασφάλειας. Είναι άλλωστε αποκαλυπτική των προθέσεων πολλών κρατών-μελών η παθητική αποδοχή της συνεχούς απόκλισης της τουρκικής ηγεσίας από ζητήματα κράτους δικαίου και δημοκρατίας. Αναγνωρίζοντας, όμως, ακόμη και με δημόσιες τοποθετήσεις τους στην Τουρκία έναν κομβικό ρόλο, δίνουν τη δυνατότητα στον πολύπειρο Ερντογάν να τον διαπραγματεύεται και να τον «πουλάει» πολύ ακριβά και χωρίς όρους και προϋποθέσεις. Η ακριβή, πάντως, αγορά των Eurofighter διέσωσε την κοινοπραξία που τα παράγει, έδωσε θέσεις εργασίας σε 20.000 Βρετανούς και έφερε πιο κοντά την Aγκυρα με τις συγκεκριμένες χώρες. Ποντάρει, εξάλλου, στη σχέση της με αυτές ώστε να ασκήσουν πίεση στην Ελλάδα για το πρόγραμμα SAFE ή για να διατηρήσει το μομέντουμ συμπράξεων στην άμυνα, προκειμένου το βέτο της Ελλάδας να καταστεί κενό γράμμα. Επιστρέφοντας στη Γαλλία, έχει μεγάλη σημασία (και) για τις διμερείς μας σχέσεις κατά πόσο θα εγκρίνει την πώληση των εξαιρετικής ακρίβειας πυραύλων Meteor, γιατί η Τουρκία φέρεται να το έχει θέσει ως προϋπόθεση για την αγορά των Eurofighter. Η εν λόγω αγορά, εκτός από την αγωνία της Aγκυρας να καλύψει το χαμένο έδαφος, δείχνει τη δυσκολία εξεύρεσης λύσης με τις ΗΠΑ, αλλά και τη δυσπιστία έναντι αυτών λόγω των δεσμών τους με το Ισραήλ.

O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA), καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.