Βία, διακίνηση ναρκωτικών και απειλές. Το 25% των μαθητών στα σχολεία της Κύπρου πέφτουν θύματα σχολικού εκφοβισμού. Το 2% είναι παιδιά με αποκλίνουσα συμπεριφορά. Πολλοί παραμένουν απλοί θεατές μπροστά σε περιστατικά βίας. Με φούσκα έτοιμη να σκάσει μοιάζει η κατάσταση στις σχολικές μονάδες μετά και τα όσα ακούστηκαν ενώπιον της χθεσινής συνεδρίας της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Παιδείας τόσο από πλευράς βουλευτών όσο και από πλευράς υπουργείου και εμπλεκόμενων μερών. Σοβαρές ήταν οι καταγγελίες στις οποίες προέβη ο βουλευτής του ΑΚΕΛ, Χρίστος Χριστοφίδης, ότι ο σχολικός εκφοβισμός λαμβάνει πλέον τη μορφή ενός οργανωμένου φαινομένου αλλά και ότι υπάρχουν περιπτώσεις χρήσης και διακίνησης ναρκωτικών εντός των σχολείων οι οποίες δεν καταγγέλλονται από τους διευθυντές. Μάλιστα, όπως αναφέρθηκε στην Επιτροπή η νομοθεσία για το bullying που ψηφίστηκε το 2020 δεν έχει ακόμη εφαρμοστεί, με τους αρμόδιους να διαπιστώνουν ότι το υπουργείο Παιδείας έχει σχεδιασμό, υπάρχουν τα νομοθετικά εργαλεία για να προληφθεί και να αντιμετωπιστεί η ενδοσχολική βία, ωστόσο παρατηρείται αδυναμία στην πράξη λόγω έλλειψης στήριξης. 

Ο εκφοβισμός σε αριθμούς

Στο 25% ανέρχεται το ποσοστό των μαθητών στην Κύπρο που είναι θύματα σχολικού εκφοβισμού, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέθεσε εκπρόσωπος του υπουργείου Παιδείας και τα οποία προκύπτουν με βάση τα αποτελέσματα έρευνας που διεξάγει για το υπουργείο, ο καθηγητής του Τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, Δρ Κώστας Φάντης. Η αύξηση της ενδοσχολικής βίας, όπως αναφέρθηκε, δεν είναι μόνο κυπριακό φαινόμενο και το ποσοστό του 25% συνάδει με τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Επιπλέον, το 2% αφορά παιδιά με έντονη αποκλίνουσα συμπεριφορά. Παράλληλα, τα στοιχεία της Αστυνομίας καταδεικνύουν πως υπάρχει αύξηση στις υποθέσεις που αφορούν ανήλικους, όχι μόνο στις σχολικές μονάδες. Συγκεκριμένα, οι υποθέσεις το 2020 ανέρχονταν στις 451, το 2021 στις 496 και το 2022 στις 508. Ο Πρόεδρος της Συνομοσπονδίας Γονέων Μέσης Εκπαίδευσης, Λοΐζος Κωνσταντίνου, ανέφερε πως τα περιστατικά βίας στα Γυμνάσια είναι πιο αυξημένα, λόγω της ηλικίας των μαθητών.

Διαστάσεις οργανωμένου φαινομένου 

Αίσθηση προκάλεσε η καταγγελία του βουλευτή του ΑΚΕΛ Χρίστου Χριστοφίδη η οποία βάζει στο κάδρο του σχολικού εκφοβισμού οργανωμένες ομάδες μαθητών. Όπως ανέφερε το τελευταίο διάστημα έγινε δέκτης πολλών καταγγελιών για «συμμορίες» μαθητών οι οποίες σχετίζονται είτε με οπαδικά σύνολα είτε με ιδεολογικά ρεύματα και δρουν οργανωμένα σε σχολεία, εκφοβίζοντας παιδιά που διαφωνούν μαζί τους, είτε είναι παιδιά διαφορετικών απόψεων, ή εθνικοτήτων κοκ. Ο κ. Χριστοφίδης είπε ότι επιβεβαίωσε τρεις τέτοιες περιπτώσεις στην Λευκωσία και τόνισε την ανάγκη να ελεγχθεί η κατάσταση πριν πάρει διαστάσεις. Η εκπρόσωπος του υπουργείου ανέφερε ότι το φαινόμενο με τις «συμμορίες» μαθητών προκαλεί έντονη ανησυχία και είναι κάτι για το οποίο υπήρχαν ενδείξεις από το 2014 αλλά κορυφώθηκε τώρα λόγω της αυξητικής τάσης του σχολικού εκφοβισμού. Ο κ. Χριστοφίδης αναφέρθηκε και σε περιπτώσεις μαθητών που κάνουν χρήση ή διακίνηση ναρκωτικών εντός των σχολικών μονάδων και οι οποίες είναι γνωστές σε ορισμένους διευθυντές αλλά δεν καταγγέλλονται στην Αρχή Απεξάρτησης, καθώς φοβούνται τον υπόκοσμο. Πρόσθεσε ότι στην Κύπρο έχουμε περίπου 70 εκπαιδευτικούς ψυχολόγους για δεκάδες χιλιάδες μαθητές και για μερικές εκατοντάδες σχολεία, σε αντίθεση με χώρες οι οποίες έχουν καλύτερα εκπαιδευτικά αποτελέσματα και διαθέτουν έναν εκπαιδευτικό ψυχολόγο σε κάθε σχολική μονάδα.

Στον «πάγο» νομοθεσία του 2020

Οι βουλευτές ζήτησαν απαντήσεις από το υπουργείο για το γιατί δεν έχει ακόμη εφαρμοστεί η νομοθεσία για το bullying που ψηφίστηκε το 2020, με τον Πρόεδρο της Επιτροπής Παύλο Μυλωνά να κάνει λόγο για «περίεργη ομίχλη» και «δυστοκία» εκ μέρους του υπουργείου. Όπως εξήγησε η εκπρόσωπος, στη νομοθεσία υπάρχουν πρόνοιες τις οποίες το υπουργείο θεωρεί μη λειτουργικές και γι’ αυτό ετοιμάζει αλλαγές. Μάλιστα η κα Αθηνά Μιχαηλίδου απέστειλε στις 11 Σεπτεμβρίου σχετική επιστολή στην Επιτροπή Παιδείας με την οποία προβαίνει σε πέντε εισηγήσεις για αλλαγές προκειμένου να τεθεί σε εφαρμογή η συγκεκριμένη νομοθεσία:

• Κατάργηση της αναφοράς για τη συνεργασία με τον Κυπριακό Οργανισμό Τυποποίησης και την εκπόνηση «εθνικού προτύπου», καθότι μια τέτοια διαδικασία δεν θα πρόσθετε οτιδήποτε, εφόσον ο Οργανισμός ειδικεύεται σε εντελώς διαφορετικά θέματα, ενώ τα ζητήματα διαχείρισης της ανθρώπινης συμπεριφοράς και των σχέσεων στο εσωτερικό της σχολικής κοινότητας δεν προσφέρονται για τυποποιήσεις σαν αυτές που εκπονεί ο Οργανισμός Τυποποίησης.
• Η Διατμηματική Επιτροπή του Υπουργείου Παιδείας, υπό την προεδρία του Γενικού Διευθυντή του Υπουργείου, στην οποία συμμετέχουν ο Διευθυντής Δημοτικής Εκπαίδευσης, ο Διευθυντής Μέσης Γενικής Εκπαίδευσης, ο Διευθυντής Μέσης Τεχνικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, η Προϊσταμένη της ΥΕΨ, οι Γενικοί Συντονιστές της Ομάδας Άμεσης Παρέμβασης, του Παρατηρητηρίου για τη Βία στο Σχολείο, της Επιτροπής Αγωγής Υγείας και Πολιτότητας, Σεξουαλικής Κακοποίησης και τον συντονισμό της οποίας έχει η Διευθύντρια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, ορίζει επταμελή ομάδα καλούμενη «Ομάδα Ασφάλειας Σχολείου» (ΟΑΣ), η οποία έχει την ευθύνη για τον συντονισμό της υλοποίησης της πολιτικής του Υπουργείου για την πρόληψη και αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας.
• Στο πλαίσιο της λειτουργίας της ΟΑΣ δίνεται έμφαση στη συνεργασία με τις Διευθύνσεις Μέσης Γενικής, Μέσης Τεχνικής και Δημοτικής Εκπαιδεύσεις και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, οι οποίες συγκεντρώνουν, αξιολογούν και διαβιβάζουν όλες τις πληροφορίες και αναφορές σχετικά με περιστατικά ενδοσχολικής βίας και παραβατικές συμπεριφορές που συγκεντρώνονται σε τακτική βάση από τους ασκούντες καθήκοντα Υπεύθυνου Τμήματος στα σχολεία, μέσω των Διευθύνσεων και ενδυναμώνονται όλες οι υφιστάμενες δομές/υπηρεσίες που αναφέρονται πιο πάνω με μόνιμο ή αποσπασμένο προσωπικό και με έμφαση στην κατάλληλη επιμόρφωση.
• Διαμορφώνονται υπό την εποπτεία του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου κατάλληλες επιμορφώσεις για ενδασχολική βία, εκφοβισμό και παραβατικότητα, τις οποίες παρακολουθούν όλοι οι εκπαιδευτικοί που αναλαμβάνουν καθήκοντα Υπεύθυνου Τμήματος και όλο το μόνιμο ή αποσπασμένο προσωπικό που συμμετέχει στις σχετικές δομές/υπηρεσίες, καθώς και άλλοι εκπαιδευτικοί.
• Η ΟΑΣ, σε συνεργασία με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, μπορεί υα μεριμνήσει για την προετοιμασία του Κώδικα Συμπεριφοράς και Δεοντολογίας σχετικά με θέματα βίας, εκφοβισμού και παραβατικότητας στα σχολεία.

Το θέμα θα συζητηθεί εκ νέου με τη νέα χρονιά και οι βουλευτές θα επανέλθουν με προτάσεις νόμου, δίνοντας χρόνο παράλληλα στο Υπουργείο Παιδείας να προετοιμαστεί για τη συζήτηση.

Οι δράσεις ΥΠΑΝ και η «καυτή πατάτα» της ποινικοποίησης

Από πλευράς υπουργείου αναφέρθηκε ότι στη βάση της έρευνας που διεξάγει τα τελευταία τρία χρόνια προκύπτουν συγκεκριμένα αποτελέσματα που αναδεικνύουν τη σημασία προστασίας των θυμάτων αλλά και τον ρόλο που διαδραματίζει το σχολείο και η οικογένεια. Με βάση την έρευνα ο σχολικός παράγοντας είναι ο πιο σημαντικός και γι’ αυτό, όπως σημείωσε η εκπρόσωπος, ετοιμάζονται νέοι εγκύκλιοι, προγράμματα και σχέδια δράσης για τη διαχείριση της κατάστασης και την ενδυνάμωση τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των μαθητών.  «Τον Ιανουάριο του 2024 θα προχωρήσουμε σε επιμόρφωση των διευθυντών των σχολείων, ενώ θα προχωρήσουμε και σε προγράμματα ενδυνάμωσης των παιδιών» επισήμανε, προσθέτοντας ότι αποτελεί πρόκληση η επιμόρφωση των γονέων οι οποίοι, όπως ανέφερε, δεν εμφανίζονται στις επιμορφώσεις. «Ένα πρόγραμμα αν δεν εμπλέκει τους γονείς δεν έχει αποτελέσματα», τόνισε. Όπως είπε, γίνονται προσπάθειες για ένταξη πολιτικών επίλυσης συγκρούσεων στο Αναλυτικό Πρόγραμμα, καθώς και για στήριξη των παιδιών. Απαντώντας σε ερώτηση του Παύλου Μυλωνά για τις αιτίες της αποτυχίας στη διαχείριση του προβλήματος, εξήγησε ότι υπάρχει αύξηση των οικογενειών με φτώχια, καθώς και των δυσλειτουργιών στην οικογένεια και είπε ότι πρέπει να υπάρχει συνεργασία μεταξύ Υπουργείων και φορέων. Χαρακτήρισε επίσης ως «καυτή πατάτα» το θέμα της λειτουργίας εξειδικευμένων κέντρων για παιδιά με παραβατικές συμπεριφορές. «Δεν θέλουμε να δημιουργήσουμε κάτι πρόχειρο», σημείωσε. Υπέδειξε ότι η ποινικοποίηση του σχολικού εκφοβισμού έχει πολλές συνέπειες. «Χρειάζεται θεραπεία και παιδαγωγική αντιμετώπιση», τόνισε, προσθέτοντας ότι το Υπουργείο Παιδείας χρειάζεται καλύτερη συνεργασία με το Υφυπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας. Απαντώντας σε ερώτηση αν στηρίζονται επαρκώς οι οικογένειες, η κ. Παπακώστα επεσήμανε ότι «είναι άδικο να λέγεται ότι μιλάμε μόνο θεωρητικά και δεν κάνουμε πράξεις». Για τα παιδιά που κάνουν χρήση ουσιών, είπε ότι οι ΥΚΕ ενημερώνονται για τις περιπτώσεις και προχωρούν αυτεπάγγελτα. Επιπλέον ανέφερε ότι δημιουργούνται προγράμματα για ενίσχυση σχολείων υψηλού κινδύνου. 

Υπάρχουν νομοθετικά εργαλεία, αδυναμία στην εφαρμογή 

Εκ μέρους της ερευνητικής ομάδας του Πανεπιστημίου Κύπρου αναφέρθηκε ότι πρέπει να ενισχυθούν προληπτικά τα παιδιά που λειτουργούν ως παρατηρητές και συμπαραστάτες σε περιπτώσεις σχολικού εκφοβισμού. Όπως ειπώθηκε υπάρχουν παιδιά που ενεργούν και ως θύματα και ως θύτες. Ακόμη, η εκπρόσωπος της ομάδας εισηγήθηκε ως μέτρα αντιμετώπισης του ζητήματος την ενίσχυση του σχολικού κλίματος και την καλλιέργεια της ανθεκτικότητας και της ενσυναίσθησης. «Συζητούμε συνεχώς αλλά δεν καταλήγουμε πουθενά» ανέφερε κατά την δική του τοποθέτησή του ο Πρόεδρος της ΟΕΛΜΕΚ, Δημήτρης Ταλιαδώρος. Διερωτήθηκε ποια εικόνα στέλνει η Βουλή για το θέμα του σχολικού εκφοβισμού, υπογραμμίζοντας παράλληλα ότι «το να μπει ένα παιδί στη φυλακή δεν είναι λύση». Ακόμη, εξέφρασε την ικανοποίησή του για πρόσφατη εισήγηση του Υπουργείου Παιδείας για δημιουργία εναλλακτικών προγραμμάτων. Εκανε λόγο για παιδιά με ψυχολογικά και ψυχιατρικά προβλήματα, καθώς και για περιπτώσεις αποπειρών αυτοκτονίας, χρήσης ναρκωτικών, χρήσης αιχμηρών αντικειμένων και άλλων επικίνδυνων ενεργειών κατά άλλων παιδιών. Όπως είπε, έχουν δικαιώματα και οι υπόλοιποι μαθητές, οι οποίοι δεν μπορούν να έχουν εντός της τάξης ένα μαθητή με σοβαρά προβλήματα. Αναφέρθηκε στην εισήγηση του πρώην Υπουργού Παιδείας, Άκη Κλεάνθους, για χειρισμό υποθέσεων σε εξιδεικευμένα κέντρα εκτός σχολείων.

Ο εκπρόσωπος της Διεύθυνσης Μέσης Τεχνικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης υποστήριξε ότι τα υφιστάμενα προγράμματα του υπουργείου πιθανόν να χρειάζονται αναβάθμιση ή να γίνουν πιο κατανοητά στα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς. Ο εκπρόσωπος της Σχολής Γονέων τόνισε την ανάγκη η πολιτεία να επενδύσει στις διαλέξεις προς τους γονείς, στην πρόληψη και την εστίαση τόσο στο θύμα όσο και στον θύτη. Οι μαθητές σημείωσαν πως ένας στους τέσσερις μαθητές είναι θύμα εκφοβισμού και πολλοί παραμένουν θεατές τέτοιων περιστατικών, ενώ το φαινόμενο παρατηρείται εντός και εκτός σχολικών μονάδων, υποδεικνύοντας ότι είναι πιο εύκολη η αντιμετώπισή του στον κλειστό σχολικό χώρο. Ανέφεραν ακόμη ότι είναι ευθύνη του Υπουργείου Παιδείας να διαμορφώσει πλαίσιο, προσθέτοντας ότι η ΠΣΕΜ είναι ανοικτή σε τέτοια συζήτηση. «Δεν έχουμε προς το παρόν ενημέρωση», διευκρίνισαν. Η εκπρόσωπος του Γραφείου της Επιτρόπου Προστασίας του Παιδιού είπε ότι ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο και ως τέτοιο πρέπει να αντιμετωπίζεται. «Διαθέτουμε τα νομοθετικά εργαλεία, έχουμε πρόβλημα στην πράξη και την εφαρμογή», συμπλήρωσε, τονίζοντας ότι κάποιες από τις εισηγήσεις του Γραφείου έχουν εφαρμοστεί από το υπουργείο. Την ίδια ώρα υπογράμμισε ότι είναι απαραίτητη η αναφορά των περιστατικών τόσο για την ενίσχυση της σχολικής μονάδας όσο και την καταγραφή στοιχείων αλλά και η πρόσβαση των παιδιών σε μια εφαρμογή υποβολής παραπόνων. Κάθε πρακτική που υιοθετείται πρέπει να τεκμηριώνεται στη βάση μιας σοβαρής επιστημονικής μελέτης και φαίνεται ότι αυτό άρχισε να συμβαίνει, κατέληξε.