«Ωσαύτως αφίκετο εκ Μιλάνου της Ιταλίας ο εύελπις φοιτητής της Αρχιτεκτονικής κ. Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης», ανακοινώνει η εφημερίδα Ανεξάρτητος στις 4 Ιουνίου 1940, όπως συνηθιζόταν παλαιότερα. Ο Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης είχε πάει στο Μιλάνο για σπουδές στην αρχιτεκτονική, από το 1938, και δευτεροετής ων, εξαιτίας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, επιστρέφει στην Κύπρο, αναστέλλοντας τις σπουδές του. Μάλιστα, τις ίδιες ημέρες επιστρέφει στην Κύπρο και ο Γώγος Παρασκευαΐδης, έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές του –η γνωριμία των οικογενειών Μιχαηλίδη και Παρασκευαΐδη ήταν καταλυτικές στη μετάβαση του Νεοπτόλεμου στο Μιλάνο, όπου ήδη σπούδαζε ο Γώγος. Ο Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης θα επιστρέψει στο Μιλάνο το 1947, έχοντας καταθέσει στην Κύπρο τα σχέδια για το πρώτο του έργο, το Ξενοδοχείο Λουτράκι, στον Καλοπαναγιώτη… Ο εύελπις φοιτητής είχε από νωρίς καθορίσει την πορεία που επιθυμούσε να διανύσει, να υπηρετήσει την Αρχιτεκτονική και τα κατάφερε, με τον καλύτερο τρόπο. Ο Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης έμελλε να σφραγίσει με το όραμά του την αρχιτεκτονική κληρονομιά της Κύπρου. Φίλος της προόδου, αλλά και υπέρμαχος της αρχιτεκτονικής παράδοσης, ιδρύει το 1979 τον Παγκύπριο Οργανισμό Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς, ο Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης ήξερε πώς να μετατρέπει το «παλιό» σε κάτι ριζοσπαστικά νέο, πώς να οδηγήσει την αρχιτεκτονική σε έναν νέο μοντερνισμό.

Η σημαντική πορεία αυτού του πρωτοπόρου αρχιτέκτονα, του Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη, καταγράφεται με τον πιο λιτό, αλλά γεμάτο αρχιτεκτονικούς υπαινιγμούς στο πολυτελές δίγλωσσο λεύκωμα που εκδόθηκε πρόσφατα από τον διεθνή οίκο Park Books, για το Ίδρυμα Μαρίας και Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη, με τον τίτλο «Οικία Μαρίας και Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη. Υπαινιγμοί για ένα νέο μοντερνισμό», με κριτικά κείμενα του σημαντικού κριτικού αρχιτεκτονικής Kenneth Framton, σε επιμέλεια Χάρη Χατζηβασιλείου. Στον τόμο αποτυπώνεται μέσω των φωτογραφιών του Ισπανού αρχιτέκτονα και ειδικού στην αρχιτεκτονική φωτογραφία Javier Callejas η οικία του ζεύγους Μαρίας και Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη, η οποία προσεγγίζεται κριτικά από το δοκίμιο του Framton. Ο καθηγητής Framton ανέλαβε επίσης και τη συγγραφή ενός δεύτερου δοκιμίου, το οποίο παρουσιάζει αριθμό επιλεγμένων εμβληματικών έργων του Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη, που όπως αναφέρει ο επιμελητής του τόμου Χάρης Χατζηβασιλείου, «προκειμένου να προσφερθεί μια ευρύτερη κατανόηση σχετικά με την εξέλιξη της συνθετικής του μεθοδολογίας».

Μεγάλο μέρος της συλλογής που υπάρχει εντός της οικίας προέρχεται από τα ταξίδια που το ζεύγος Μιχαηλίδη έκανε στην Άπω Ανατολή. Ενταγμένα οργανικά στους χώρους της οικίας είναι και τα έργα της Μαρίας Τουφεξή, συζύγου του Νεοπτόλεμου.

Κριτικός τοπικισμός

Ο τόμος ξεκινάει με δεκατέσσερα σημαντικά έργα του Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη την περίοδο 1952-1978 (συμπεριλαμβανομένης της οικίας του ζεύγους). Τα κατατοπιστικά κείμενα του Framton, συνοδεύονται από πλούσιο αρχειακό υλικό, που απεικονίζουν τις διάφορες φάσεις ανέγερσης των οικοδομών, που έμελλαν να καθορίσουν το αρχιτεκτονικό τοπίο της χώρας, αλλά και που κατέδειξαν ότι η πρωτοποριακή αρχιτεκτονική και κοινωνική σκέψη του Μιχαηλίδη δεν μπορούσε πάντοτε να «χωνευτεί». Τρανταχτό παράδειγμα η εκκλησία του Αγίου Λουκά (αργότερα Αποστόλου Βαρνάβα και Οσίου Μακαρίου), που σχεδιάστηκε και χτίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1970, που χωρίς τη συμφωνία του αρχιτέκτονα απώλεσε τον χαρακτήρα που της είχε εξασφαλίσει ο Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης. Ανάμεσα στα εμβληματικά έργα που παρουσιάζει ο συγγραφέας είναι το δημοτικό σχολείο Άλωνας (1958), η Δημοτική Αγορά Αθηαίνου του 1952, η οποία πρόσφατα ανακαινίστηκε, το ξενοδοχείο Grecian στο παραλιακό μέτωπο της Αμμοχώστου, που ανεγέρθηκε το 1963.

Επόμενο κεφάλαιο του τόμου είναι αυτό που αφορά την Οικία Μαρίας και Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη, που ανεγέρθηκε στη Λευκωσία κατά τα έτη 1960-1964. Το ευσύνοπτο αλλά μεστό κείμενο του καθηγητή Framton εμπλουτίζεται, όπως ήδη αναφέραμε, με τις 61 έγχρωμες, ολοσέλιδες υποβλητικές φωτογραφίες του Callejas, και τα αρχιτεκτονικά σχέδια του σπιτιού. Το εμβληματικό σπίτι, δίπλα από τον Πεδιαίο, έργο-ορόσημο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής στην Κύπρο, είναι από μόνο του ένα εγχειρίδιο της αρχιτεκτονικής φιλοσοφίας του Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη, το οποίο ταυτόχρονα εγκιβωτίζει και την καλλιτεχνική φύση της συζύγου του, Μαρίας, το γένος Τουφεξή. Όπως αναφέρει ο επιμελητής της έκδοσης «το κτήριο είναι η επιτομή του κριτικού τοπικισμού, μιας σχεδιαστικής προσέγγισης σχεδιασμού που δίνει σαφή έμφαση στο γεωγραφικό και το πολιτισμικό πλαίσιο ενός έργου, συνδυάζοντας το λεξιλόγιο της τοπικής παραδοσιακής δόμησης με αυτό των παγκόσμιων θεωριών σχεδιασμού». Το λεύκωμα κλείνει με τα «Στοιχεία βιογραφίας» του Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη, που συνέγραψε η Ειρήνη Μοδέστου, εμπλουτισμένου με προσωπικές και οικογενειακές φωτογραφίες. Οι πληροφορίες για τη σύνταξη του κειμένου έχουν αντληθεί από το δίτομο έργο της Ρήνας Κατσελλή «Νεοπτόλεμος Αντ. Μιχαηλίδης – Ο αρχιτέκτονας, Λαογραφικός Όμιλος Κερύνειας, 2011.

Το ζεύγος Μαρίας και Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη επιθυμούσε η οικία τους να γίνει ένα μουσείο ανοιχτό στο κοινό, και το πολυτελές Λεύκωμα που το Ίδρυμα κυκλοφόρησε είναι μια εξόχως σημαντική, τροχιοδεικτική κίνηση, για τις προθέσεις του ιδρύματος να αναδείξει όχι μόνο την αξία της οικίας, αλλά και των έργων τέχνης και άλλων αντικειμένων που κοσμούν τους χώρους της. Ένα μικρό, ιδιωτικό μουσείο τέχνης και αρχιτεκτονικής, σε μία αρμονική συνύπαρξη, έχει σίγουρα θέση στη Λευκωσία, αλλά και ρόλο να επιτελέσει για τη μελέτη του έργου των διαθετών, και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής ιστορίας του τόπου.