Τα τελευταία χρόνια, οι Κεντρικές Φυλακές βρίσκονται σταθερά στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης, όχι για λόγους που σχετίζονται με τον σωφρονισμό, αλλά για μια σειρά περιστατικών που αναδεικνύουν σοβαρά κενά ασφάλειας, επιχειρησιακής λειτουργίας και διοικητικής συνέχειας. Από εγκληματικές ενέργειες που οργανώθηκαν μέσα από τα κελιά, μέχρι τη διαρροή εκατοντάδων χιλιάδων απορρήτων εγγράφων και τους θανάτους κρατουμένων, το σωφρονιστικό σύστημα μοιάζει να λειτουργεί στα όρια των αντοχών του.

Εγκληματικές ενέργειες που οργανώθηκαν μέσα από τα κελιά

Ένα από τα πιο πρόσφατα παραδείγματα αφορά τον 30χρονο κατάδικο που φέρεται να έδωσε οδηγίες για την αγορά μοτοσυκλέτας η οποία χρησιμοποιήθηκε στη δολοφονία του 49χρονου Σταύρου Δημοσθένους. Η υπόθεση αποκάλυψε για ακόμη μία φορά το διαχρονικό πρόβλημα της πρόσβασης κρατουμένων σε κινητά τηλέφωνα και τη δυνατότητά τους να συντονίζουν αξιόποινες πράξεις με άτομα εκτός των φυλακών.

Η ίδια εικόνα αναδύθηκε και στις πολύκροτες υποθέσεις του ισοβίτη Δημήτρη Μαμαλικόπουλου, ο οποίος καταδικάστηκε επιπλέον 40 χρόνια για δύο απόπειρες φόνου που, σύμφωνα με τα δικαστικά ευρήματα, συντονίστηκαν μέσω κινητού τηλεφώνου από το κελί του. Η Νομική Υπηρεσία είχε σημειώσει ρητά ότι ο Μαμαλικόπουλος επικοινωνούσε με τον εκτελεστή συνεργάτη του και έδινε οδηγίες για τα πλήγματα, αγνοώντας πλήρως την ανθρώπινη ζωή.

Σε άλλη υπόθεση, που αφορά τον εμπρησμό στο δωμάτιο φύλαξης τεκμηρίων του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λεμεσού το καλοκαίρι του 2021, το Ανώτατο ανέφερε ότι υπόδικος στην πτέρυγα 5Α των φυλακών φαίνεται πως πραγματοποίησε βιντεοκλήση μέσω κινητού, δίνοντας ζωντανές οδηγίες σε πρόσωπα που είχαν διαρρήξει το κτίριο για να αφαιρέσουν τεκμήρια εναντίον του. Πρόκειται για περιστατικά που, μόλις πριν λίγα χρόνια, θα θεωρούνταν αδιανόητα για σωφρονιστικό ίδρυμα ευρωπαϊκού κράτους.

Ρίψεις ναρκωτικών και κινητών από τη Νεκρή Ζώνη

Η γειτνίαση των Κεντρικών Φυλακών με τη Νεκρή Ζώνη αποτελεί μια ακόμη ιδιαιτερότητα που επιβαρύνει το σκηνικό ασφάλειας. Κατά καιρούς, άγνωστοι εκτοξεύουν αυτοσχέδιες «μπάλες», σφιχτά τυλιγμένα πακέτα με κινητά τηλέφωνα, κάρτες SIM και ποσότητες ναρκωτικών. Οι ρίψεις, συχνά νυχτερινές, γίνονται σε σημεία όπου η επιτήρηση είναι πιο δύσκολη, καθιστώντας σχεδόν αδύνατη την πλήρη αποτροπή τους χωρίς επαρκές προσωπικό.

Το φαινόμενο επαναλαμβάνεται εδώ και χρόνια, επιβεβαιώνοντας ότι η γεωγραφική θέση της φυλακής εντός του ευρύτερου περιγράμματος της Λευκωσίας συνιστά ένα διαχρονικό πρόβλημα για την ασφάλεια.

Η υπόθεση των 300.000 διαβαθμισμένων και απόρρητων εγγράφων

Ένα από τα σοβαρότερα επεισόδια που έχουν απασχολήσει την κοινή γνώμη αφορά τον εντοπισμό περίπου 300.000 απορρήτων και διαβαθμισμένων εγγράφων των Κεντρικών Φυλακών στο σπίτι αρχιδεσμοφύλακα, κατά τη διάρκεια έρευνας για άλλη υπόθεση. Το εύρημα περιλάμβανε και ψηφιακό υλικό από κάμερες ασφαλείας.

Η Νομική Υπηρεσία έδωσε οδηγίες για καταχώρηση της υπόθεσης στο Επαρχιακό Δικαστήριο Λευκωσίας, και στο κατηγορητήριο περιλαμβάνονται οκτώ πρόσωπα: μεταξύ αυτών η πρώην διευθύντρια Άννα Αριστοτέλους, η πρώην υποδιευθύντρια Αθηνά Δημητρίου, καθώς και πέντε δεσμοφύλακες και ένας πρώην δεσμοφύλακας που υπηρετεί πλέον στην Αστυνομία.

Σύμφωνα με όσα ακούστηκαν στο δικαστήριο, ο μεγάλος όγκος των εγγράφων φαίνεται να είχε απομακρυνθεί οργανωμένα το διάστημα Νοεμβρίου – Δεκεμβρίου 2022. Πρόκειται για ένα ζήτημα που προκάλεσε πολιτικές και θεσμικές αντιδράσεις, αφήνοντας σοβαρά ερωτήματα για τα πρωτόκολλα ασφαλείας και τη διοικητική εποπτεία.

Θάνατοι μέσα στις φυλακές

Η υπόθεση του Τσιντάν, η οποία πρόσφατα τελεσιδίκησε, είχε τότε αναδείξει κενά επιτήρησης και ανεπαρκείς μηχανισμούς προστασίας κρατουμένων.

Την περασμένη Κυριακή, 35χρονος Αιγύπτιος βαρυποινίτης έχασε τη ζωή του μετά από επεισόδιο στην πτέρυγα 4. Ο 30χρονος Ελληνοκύπριος κατάδικος συνελήφθη ως ύποπτος και τελεί υπό οκταήμερη κράτηση. Το θύμα κατέρρευσε στο γραφείο των δεσμοφυλάκων και έφερε κάκωση κάτω από το αριστερό μάτι, ενώ η διερεύνηση βρίσκεται ακόμη σε αρχικό στάδιο με δεκάδες καταθέσεις να εκκρεμούν και ιατροδικαστικές εξετάσεις να βρίσκονται σε εξέλιξη.

«Η κατάσταση έχει ξεπεράσει κάθε όριο αντοχής»

Ο Εκπρόσωπος Τύπου του Κλαδικού Συμβουλίου Δεσμοφυλάκων της Παγκύπριας Συντεχνίας «ΙΣΟΤΗΤΑ», Γιώργος Μαλτέζος, περιγράφει μια πραγματικότητα που όπως λέει δεν μπορεί πλέον να ωραιοποιηθεί:  «Η κατάσταση στις Κεντρικές Φυλακές έχει ξεπεράσει κάθε όριο αντοχής και ανοχής. Δεν μιλάμε πια για προβλήματα, αλλά για μια εκρηκτική κρίση ασφάλειας που απειλεί ανθρώπινες ζωές — δεσμοφυλάκων και κρατουμένων. Οι φυλακές λειτουργούν σε καθεστώς ανεξέλεγκτου υπερπληθυσμού, σε κτίρια που έχουν συμπληρώσει δεκαετίες φθοράς».

Ο κ. Μαλτέζος υπογραμμίζει ότι οι δεσμοφύλακες δεν έχουν σχεδιαστεί για να εκτελούν καθήκοντα αστυνομικής φύσης, επισημαίνοντας ότι η εμπλοκή τους σε επιχειρήσεις ελέγχου και κατασχέσεων τους εκθέτει σε άμεσο κίνδυνο. Προειδοποιεί επίσης ότι η συνύπαρξη υποδίκων, καταδίκων και βαρυποινιτών σε κοινές πτέρυγες αποτελεί «ωρολογιακή βόμβα» που παράγει βία και οργανωμένο έγκλημα.

«Η μόνη ρεαλιστική λύση είναι η ανέγερση νέου σωφρονιστικού ιδρύματος», αναφέρει με έμφαση, σημειώνοντας ότι οι σημερινές εγκαταστάσεις έχουν κατασκευαστεί σε εποχές και για πληθυσμούς εντελώς διαφορετικού μεγέθους και δυναμικής.
Ο κ. Μαλτέζος επισημαίνει ότι ένα νέο σωφρονιστικό ίδρυμα δεν αποτελεί πολυτέλεια αλλά ζήτημα ασφάλειας: «Οι κτιριακές δομές δεν εξασφαλίζουν ούτε τα στοιχειώδη πρότυπα. Η Πολιτεία δεν μπορεί να συνεχίζει να διαχειρίζεται κρίσεις σε ένα κτίριο που δεν ανταποκρίνεται πια στις ανάγκες της εποχής». Αναφέρει επίσης ότι η τοποθεσία των σημερινών φυλακών είναι από μόνη της αποτρεπτική για αποτελεσματικό έλεγχο: «Το να λειτουργούν φυλακές δίπλα στη Νεκρή Ζώνη είναι δομικό λάθος. Η νέα φυλακή πρέπει να είναι εκτός κατοικημένων περιοχών και εκτός Νεκρής Ζώνης».

Στο ίδιο πλαίσιο, ο Εκπρόσωπος των δεσμοφυλάκων προειδοποιεί πως η καθυστέρηση στην υλοποίηση ενός νέου σωφρονιστικού ιδρύματος θα συνεχίσει να παράγει τα ίδια επαναλαμβανόμενα προβλήματα.

Μια διοίκηση σε μόνιμη μεταβατικότητα

Μετά την αποχώρηση της πρώην διευθύντριας Άννα Αριστοτέλους, οι Κεντρικές Φυλακές λειτουργούν για μεγάλο διάστημα χωρίς μόνιμη ηγεσία, στηριζόμενες σε αναπληρωτές διευθυντές. Η μεταβατικότητα αυτή εντάθηκε με την πρόσφατη παραίτηση του αναπληρωτή διευθυντή κ. Κωνσταντινίδη, ο οποίος αποχώρησε στις 2 Δεκεμβρίου.  Το Υπουργείο Δικαιοσύνης προχώρησε σε εισήγηση προς την Επιτροπή Δημόσιας Υπηρεσίας για την προκήρυξη της μόνιμης θέσης διευθυντή του Τμήματος Φυλακών, διαδικασία που βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη. Μέχρι την πλήρωση της θέσης, η Επιτροπή διόρισε αναπληρωτικά την κα Μαρία Σιαλή.

Ο μόνιμος διορισμός νέου διευθυντή θεωρείται πλέον καίριος, καθώς η διοικητική σταθερότητα κρίνεται απαραίτητη για την αντιμετώπιση των αυξανόμενων προκλήσεων ασφάλειας και λειτουργίας στο σωφρονιστικό ίδρυμα.
Η ανάγκη για μεταρρύθμιση δεν αφορά μόνο τις υποδομές, αλλά και τη φιλοσοφία λειτουργίας του σωφρονιστικού πλαισίου, τη στελέχωση, την τεχνολογική θωράκιση και τον θεσμικό έλεγχο. Όπως προειδοποιούν όσοι υπηρετούν στην πρώτη γραμμή, «η ανεκτικότητα εξαντλήθηκε».