Αλεξάνδρα Βουδούρη

Την πολυαναμενόμενη στρατηγική ενίσχυσης της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας παρουσίασε σήμερα η Κομισιόν, προκειμένου να αυξήσει την ετοιμότητά της για πόλεμο μέσω επιδοτήσεων για την ενίσχυση της ικανότητας παραγωγής αμυντικού υλικού, τη δημιουργία αποθεμάτων και την ενθάρρυνση των σχετικών επενδύσεων.

Πρόκειται επί της ουσίας για δύο νέα προγράμματα: το ευρωπαϊκό επενδυτικό πρόγραμμα στον τομέα της άμυνας (EDIP) και την στρατηγική για την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία (EDIS), που υιοθετήθηκαν σήμερα για πρώτη φορά από το Κολλέγιο των Επιτρόπων.

Επί της ουσίας, η Κομισιόν προτείνει ένα πρόγραμμα ως συνέχεια του κανονισμού για τη θέσπιση μέσου ενίσχυσης της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας μέσω κοινών προμηθειών (EDIRPA) τον περασμένο Οκτώβριο και της πράξης στήριξης της παραγωγής πυρομαχικών (ASAP), που προτάθηκε τον Μάιο του 2023, προκειμένου να ενθαρρυνθούν οι βιομηχανίες να επιταχύνουν την παραγωγή πυρομαχικών προς το Κίεβο.

Με δεδομένη την αυξανόμενη ανησυχία της Ε.Ε για την ευρωπαϊκή ασφάλεια εν μέσω του συνεχιζόμενου πολέμου στην Ουκρανία, αλλά και των επικείμενων εκλογών στις ΗΠΑ, η Κομισιόν αναζήτησε τρόπους στήριξης του τομέα της άμυνας – είτε αφορούν αιτήματα κυβερνήσεων, είτε κοινές προμήθειες – καθώς και την ενίσχυση της παραγωγικής ικανότητας της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας για όλους τους τύπους εξοπλισμού.

Οι στόχοι:

Η στρατηγική σκιαγραφεί τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρωπαϊκή Αμυντική τεχνολογική και Βιομηχανική βάση (EDTIB) αλλά και την ευκαιρία να αξιοποιήσει πλήρως τις δυνατότητές της και καθορίζει μια κατεύθυνση για την επόμενη δεκαετία. Για να αυξηθεί η Ευρωπαϊκή Αμυντική βιομηχανική ετοιμότητα, τα κράτη μέλη πρέπει να επενδύσουν περισσότερα, καλύτερα, μαζί και ευρωπαϊκά.

Για να στηρίξουν τα κράτη μέλη στην επίτευξη των στόχων αυτών, η Ευρωπαϊκή Αμυντική βιομηχανική στρατηγική παρουσιάζει ένα σύνολο δράσεων που στοχεύουν:

• Στην αποτελεσματικότερη στήριξη συλλογικών αιτημάτων αμυντικών προμηθειών των κρατών μελών. Αυτό θα γίνει μέσω υφιστάμενων μέσων και πρωτοβουλιών, όπως το σχέδιο ανάπτυξης ικανοτήτων  (CDP), η συντονισμένη ετήσια επισκόπηση για την άμυνα (CARD) και η μόνιμη διαρθρωμένη Συνεργασία (PESCO). Θα υποστηριχθεί και με την παροχή κινήτρων για τη συνεργασία των κρατών μελών σε ό,τι αφορά κοινές προμήθειες αμυντικού υλικού.
• Στην εξασφάλιση της διαθεσιμότητας όλων των αμυντικών προϊόντων μέσω μιας πιο αποτελεσματικής βάσης EDTIB, υπό οποιεσδήποτε συνθήκες και χρονικό ορίζοντα. Στην υποστήριξη των επενδύσεων των κρατών μελών και της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας για την ανάπτυξη και τη διάθεση στην αγορά των σύγχρονων αμυντικών τεχνολογιών. Στο πλαίσιο αυτό, προτείνονται επίσης μέτρα για να διασφαλιστεί ότι η βάση αυτή θα διαθέτει ό, τι χρειάζεται ακόμη και σε περιόδους κρίσης, αυξάνοντας έτσι την ασφάλεια εφοδιασμού της Ε.Ε.
• Στην εξασφάλιση ότι οι εθνικοί προϋπολογισμοί και οι προϋπολογισμοί της ΕΕ στηρίζουν με τα αναγκαία μέσα την προσαρμογή της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας και του νέου πλαισίου ασφάλειας.
• Στην ενσωμάτωση μιας κουλτούρας αμυντικής ετοιμότητας σε όλες τις πολιτικές, ιδίως με την έκκληση για αναθεώρηση της δανειοδοτικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων έως το τέλος του έτους.
• Στην ανάπτυξη στενότερων δεσμών με την Ουκρανία μέσω της συμμετοχής της σε πρωτοβουλίες της Ένωσης για την υποστήριξη της αμυντικής βιομηχανίας και τόνωσης της συνεργασίας μεταξύ της ΕΕ και της ουκρανικής αμυντικής βιομηχανίας
• Στη συνεργασία με το ΝΑΤΟ και τους στρατηγικούς, ομοϊδεάτες και διεθνείς εταίρους της Ε.Ε και στενότερη συνεργασία με την Ουκρανία.

Τι χρειάζεται να κάνουν τα κράτη μέλη

Η στρατηγική αυτή καθορίζεται από «δείκτες», με στόχο τη μέτρηση της σχετικής προόδου των κρατών μελών. Τα κράτη μέλη καλούνται να:

• Να προμηθεύονται τουλάχιστον το 40% των αμυντικών τους εξοπλισμών με συνεργατικό τρόπο έως το 2030
• Να διασφαλίσουν ότι, έως το 2030, η αξία του ενδοκοινοτικού αμυντικού εμπορίου αντιπροσωπεύει τουλάχιστον το 35% της αξίας της αμυντικής αγοράς της ΕΕ
• Να σημειώσουν σταθερή πρόοδο όσον αφορά την προμήθεια τουλάχιστον του 50% του προϋπολογισμού τους για τις αμυντικές προμήθειες εντός της ΕΕ έως το 2030 και 60% έως το 2035

Χρηματοδότηση

Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα αμυντικής βιομηχανίας (EDIP) είναι η νέα νομοθετική πρωτοβουλία που θα αποτελέσει «γέφυρα» από τα βραχυπρόθεσμα μέτρα έκτακτης ανάγκης, που εγκρίθηκαν το 2023 και λήγουν το 2025, σε μια πιο διαρθρωτική και μακροπρόθεσμη προσέγγιση για την επίτευξη αμυντικής βιομηχανικής ετοιμότητας. Αυτό θα διασφαλίσει τη συνέχεια στη στήριξη της ευρωπαϊκής αμυντικής τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης, ώστε να συνοδεύσει την ταχεία προσαρμογή της στη νέα πραγματικότητα. Το EDIP περιλαμβάνει τόσο οικονομικές όσο και κανονιστικές πτυχές.

Για τους λόγους αυτούς, το EDIP θα κινητοποιήσει 1,5 δισ. ευρώ από τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό για την περίοδο 2025-2027, ώστε να συνεχιστεί η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Η χρηματοδοτική στήριξη του EDIP θα βασιστεί στη λογική παρέμβασης της EDIRPA (χρηματοδοτική στήριξη από την ΕΕ προϋπολογισμός για την αντιστάθμιση της πολυπλοκότητας της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών στο στάδιο της σύναψης συμβάσεων).

Το πρόγραμμα θα στηρίξει επίσης την εκβιομηχάνιση των προϊόντων που προέρχονται από συνεργατικές δράσεις, που υποστηρίζονται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Αμυνας (EDF).

Οσον αφορά τις κανονιστικές πτυχές, η EDIP προσφέρει νέες λύσεις. Θα διαθέσει ένα νέο νομικό πλαίσιο, τη δομή του Ευρωπαϊκού Προγράμματος εξοπλισμών για τη διευκόλυνση και την κλιμάκωση της συνεργασίας των κρατών μελών στον τομέα του αμυντικού εξοπλισμού, σε πλήρη συμπληρωματικότητα με το πλαίσιο της PESCO.

Περιλαμβάνει επίσης ένα πανευρωπαϊκό καθεστώς για την ασφάλεια του εφοδιασμού αμυντικού εξοπλισμού, το οποίο θα διασφαλίζει τη συνεχή πρόσβαση σε όλα τα απαραίτητα αμυντικά προϊόντα στην Ευρώπη και θα παρέχει ένα πλαίσιο για την αποτελεσματική αντίδραση σε πιθανές μελλοντικές κρίσεις εφοδιασμού αμυντικών προϊόντων. Επιπλέον, το EDIP θα επιτρέψει την έναρξη ευρωπαϊκών αμυντικών έργων κοινού ενδιαφέροντος, με πιθανή χρηματοδοτική στήριξη της Ε.Ε.

Προτείνεται παράλληλα η δημιουργία μιας νέας δομής διακυβέρνησης, όπου τα κράτη μέλη συμμετέχουν πλήρως, ώστε να διασφαλιστεί η συνολική συνοχή της δράσης της ΕΕ στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας (Συμβούλιο αμυντικής βιομηχανικής ετοιμότητας).

Στήριξη της ευρωπαϊκής βιομηχανίας – νέες θέσεις εργασίας

Μια ισχυρότερη ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία θα ωφελήσει τα κράτη μέλη και τελικά τους πολίτες της Ε.Ε. Θα ωφελήσει επίσης τους βασικούς εταίρους της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένου του ΝΑΤΟ και της Ουκρανίας, επισημαίνει η Κομισιόν.

Ερωτηματικά προκαλεί η ανταπόκριση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας αλλά και ο στόχος που είχε θέσει ο ίδιος ο αρμόδιος επίτροπος Τιερί Μπρετόν για τη διάθεση 100 δισ. ευρώ για την ευρωπαϊκή άμυνα μέσω ενός ξεχωριστού ταμείου. Η Κομισιόν αφήνει πάντως ανοιχτό το ενδεχόμενο χρήσης αμυντικών ομολόγων σε περίπτωση που χρειαστούν μέσα περαιτέρω στήριξης της βιομηχανίας.

Συνεργασία με τρίτες χώρες

Σύμφωνα με Ευρωπαίους αξιωματούχους από την Κομισιόν πάντως διευκρινίζεται ότι θα κινητοποιηθούν περίπου 1,5 δισ. ευρώ τα επόμενα δύο χρόνια (2025-2027).

Ασαφές παραμένει το πλαίσιο συνεργασίας με τρίτες χώρες όπως ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο και Τουρκία, αν και ξεκαθαρίζεται ότι οι κανόνες που ισχύουν έως τώρα δεν αλλάζουν. Τρίτες χώρες θα μπορούν να μετάσχουν με πρόσκληση σε κοινά έργα προμήθειας κρατών μελών, ανέφερε αξιωματούχος από την Κομισιόν.

Η ίδια πηγή ανέφερε πάντως ότι «θα πρέπει να πείσουμε τους φορολογούμενους ότι δημιουργούμε θέσεις εργασίας στην Ευρώπη» ενώ προσέθεσε ότι ο στόχος για 35% αμυντικές δαπάνες εντός της Ε.Ε έως το 2030 δεν είναι «δεσμευτικές» και «πως δεν έχουμε νομικές συνέπειες».

Παράλληλα, διευκρινίζεται ότι η Κομισιόν δεν θα προμηθεύεται όπλα για την ΕΕ ή/και από τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Εξάλλου, η Κομισιόν δεν θα υποκαταστήσει τα κράτη μέλη στις αμυντικές αποφάσεις, ούτε θα μειώσει τις αρμοδιότητές τους, ενώ δεν θα υπερβαίνει τα όσα προβλέπονται επί του παρόντος από τις ευρωπαϊκές συνθήκες.