Σε μια ιστορική στροφή πυρηνικής πολιτικής που βάζει τέλος σε ένα μορατόριουμ 33 χρόνων και δεν αποκλείεται να επαναπυροδοτήσει μια κούρσα εξοπλισμών μεταξύ των παγκόσμιων υπερδυνάμεων, ο Ντόναλντ Τραμπ έδωσε σήμερα εντολή επανεκκίνησης των δοκιμών πυρηνικών όπλων στο αμερικανικό Πεντάγωνο.

Ο Τραμπ έκανε την αιφνιδιαστική ανακοίνωση στο Truth Social ενώ βρισκόταν στο ελικόπτερο Marine One, καθ’ οδόν για τη συνάντησή του με τον πρόεδρο Σι, στο Μπουσάν της Νότιας Κορέας. 

«Δεν είχα άλλη επιλογή», επιχειρηματολόγησε ο Αμερικανός πρόεδρος, επικαλούμενος τις δοκιμές όπλων ικανών να φέρουν πυρηνικές κεφαλές «από άλλες χώρες», εννοώντας τη Ρωσία και την Κίνα.

Οπως είπε, έδωσε εντολή στο Πεντάγωνο να δοκιμάσει το πυρηνικό οπλοστάσιο των ΗΠΑ σε «ίση βάση» με άλλες πυρηνικές δυνάμεις.

Πρόκειται για επίδειξη αμερικανικής ισχύος που θα επαναφέρει στη συλλογική μνήμη μέρες Ψυχρού Πολέμου; Ή για μια πρακτική κίνηση «αποτίμησης» του πυρηνικού οπλοστασίου των ΗΠΑ;

Το Reuters επιχειρεί μια αναδρομή στην πυρηνική ιστορία της ανθρωπότητας, καταγράφοντας τις πυρηνικές δυνάμεις και εξηγώντας τους λόγους του 33χρονου «παγώματος» των πυρηνικών δοκιμών.

Η πυρηνική εποχή 

Οι Ηνωμένες Πολιτείες άνοιξαν την πυρηνική εποχή τον Ιούλιο του 1945, με τη δοκιμή μίας ατομικής βόμβας 20 κιλοτόνων στο Αλαμογκόρντο του Νέου Μεξικού. Λίγες ημέρες μετά, στις 6 και τις 9 Αυγούστου, ρίπτονταν οι πρώτες ατομικές βόμβες στις πόλεις Χιροσίμα και Ναγκασάκι που εξανάγκασαν την Ιαπωνία σε συνθηκολόγηση.

Τέσσερα χρόνια αργότερα, η τότε Σοβιετική Ενωση έπαιρνε τη σκυτάλη, με την έκρηξη της πρώτης της πυρηνικής βόμβας, τον Αύγουστο του 1949.

Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Εθνη, κατά τη διάρκεια των πέντε δεκαετιών μεταξύ του 1945 και της Συνθήκης για την Πλήρη Απαγόρευση των Πυρηνικών Δοκιμών (CTBT) του 1996, πραγματοποιήθηκαν πάνω από 2.000 πυρηνικές δοκιμές – εκ των οποίων οι 1.032 από τις Ηνωμένες Πολιτείες και οι 715 από τη Σοβιετική Ενωση.

Η Βρετανία έχει πραγματοποιήσει 45 δοκιμές, η Γαλλία 210 και η Κίνα 45.

Από το 1996, χρονιά υπογραφής της CTBT, έως σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί 10 πυρηνικές δοκιμές. Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Εθνη, δύο από αυτές έχει διεξαγάγει η Ινδία, το 1998, άλλες δύο το Πακιστάν επίσης το 1998, και τις υπόλοιπες η Βόρεια Κορέα (τα έτη 2006, 2009, 2013, 2016 δις και 2017).

Η τελευταία δοκιμή των Ηνωμένων Πολιτειών έγινε το 1992, της Κίνας και της Γαλλίας το 1996 και της Σοβιετικής Ενωσης το 1990. Η Ρωσία, η οποία κληρονόμησε το μεγαλύτερο μέρος του σοβιετικού πυρηνικού οπλοστασίου, δεν έχει πραγματοποιήσει ποτέ τέτοια δοκιμή.

Ενα μανιτάρι πυρηνικού νέφους πάνω από την ατόλη Μπικίνι των Νήσων Μάρσαλ, μετά την πυρηνική δοκιμή στο πλαίσιο «Operation Crossroads» – Φωτ.: REUTERS/U.S. Library of Congress/Handout via Reuters

Την περασμένη εβδομάδα, η Ρωσία πραγματοποίησε πυρηνικές ασκήσεις, ενώ  έχει δοκιμάσει έναν πυρηνοκίνητο πύραυλο κρουζ και μια πυρηνοκίνητη τορπίλη. Υποστηρίζει ότι δεν έχει δοκιμάσει ποτέ ωστόσο πυρηνική κεφαλή.

Γιατί τερματίστηκαν οι πυρηνικές δοκιμές;

Εν μέσω διογκούμενων ανησυχιών για τις (χερσαίες, υπεδάφιες και υποθαλάσσιες) επιπτώσεις των πυρηνικών δοκιμών, υπογράφηκε το 1996 η διεθνής συνθήκη που απαγόρευε σε κάθε χώρα την οποιαδήποτε πυρηνική δοκιμή, είτε για στρατιωτικούς είτε για πολιτικούς σκοπούς.

Οι θιασώτες της αντιπυρηνικής εκείνης συνθήκης υποστηρίζαν πως, περιορίζοντας την «κούρσα» των πυρηνικών δοκιμών που είχε προκαλέσει ο Ψυχρός Πόλεμος, θα μπορούσαν να αποκλιμακωθούν οι εντάσεις μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας.

Επιπλέον, ο αντίκτυπος των δοκιμών της Δύσης στον Ειρηνικό και αυτών της Σοβιετικής Ενωσης στο Καζακστάν και στην Αρκτική ήταν σημαντικός τόσο για το περιβάλλον όσο και για τους ανθρώπους. Σύμφωνα με ειδικούς και ακτιβιστικές οργανώσεις, εκατομμύρια άνθρωποι τόσο στον Ειρηνικό όσο και στο Καζακστάν είδαν τις εκτάσεις τους να μολύνονται από τις πυρηνικές δοκιμές και αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας εδώ και δεκαετίες.

Υπεδάφια πυρηνική δοκιμή, κοντά στο Γιούκα Φλατς της Νεβάδας, τον Μάρτιο του 1955 – Φωτ.: U.S. Atomic Energy Commission via AP, File

Η CTBT υπογράφηκε από τη Ρωσία το 1996 και επικυρώθηκε το 2000. Αντιστοίχως, οι ΗΠΑ υπέγραψαν τη συμφωνία το 1996, αλλά δεν την επικύρωσαν ποτέ.

Το 2023, ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, ανακάλεσε επισήμως την επικύρωση της CTBT από τη Ρωσία, ευθυγραμμιζόμενος στο καθεστώς χρόνων των ΗΠΑ.

Γιατί επανέρχονται τώρα;

Η επαναφορά των πυρηνικών δοκιμών θεωρείται από τους αναλυτές ως μέσο συλλογής πληροφοριών για τα όπλα που δοκιμάζονται ή αποστολής ενός μηνύματος.

Οι δοκιμές παρέχουν στοιχεία για τη λειτουργία και τις δυνατότητες κάθε νέου πυρηνικού όπλου – και, ασφαλώς, για το αν τα παλαιότερα όπλα εξακολουθούν να λειτουργούν.

Το 2020, η Washington Post μετέδωσε πως η κυβέρνηση Τραμπ είχε συζητήσει το ενδεχόμενο διεξαγωγής πυρηνικής δοκιμής. Από τον Μπαράκ Ομπάμα και μετά, όλοι οι Αμερικανοί πρόεδροι έχουν συνταχθεί υπέρ των σχεδίων εκσυγχρονισμού του αμερικανικού πυρηνικού οπλοστασίου – η συντήρηση και η αναβάθμιση του οποίου αποτιμάται σε σχεδόν 1 τρισ. δολάρια την επόμενη δεκαετία, σύμφωνα με το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου.

Σύμφωνα με τους αναλυτές, εκτός από την παροχή τεχνικών δεδομένων, η εκάστοτε δοκιμή μπορεί να εκληφθεί από τη Ρωσία και την Κίνα ως μια επίδειξη στρατηγικής ισχύος των ΗΠΑ.

Ο Πούτιν έχει προειδοποιήσει επανειλημμένως πως στην περίπτωση επανεκκίνησης του αμερικανικού προγράμματος δοκιμών, θα ακολουθήσει και η Μόσχα. Σύμφωνα με τον Πούτιν, έχει ήδη ξεκινήσει ένας παγκόσμιος πυρηνικός αγώνας εξοπλισμών.

Ποιοι διαθέτουν πυρηνικά – και πόσα 

Ο ακριβής αριθμός των πυρηνικών κεφαλών που διαθέτει κάθε χώρα είναι απόρρητος. Ωστόσο, σύμφωνα με τη Federation of American Scientists (σ.σ.: FAS, ένα αμερικανικό think tank παγκόσμιας πολιτικής), η Ρωσία διαθέτει συνολικά περίπου 5.459 πυρηνικές κεφαλές, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν περίπου 5.177. Σε αυτούς τους αριθμούς περιλαμβάνονται οι πυρηνικές κεφαλές που έχουν αναπτυχθεί, αποθηκευτεί και αποσυρθεί. Ελαφρώς διαφοροποιημένοι είναι οι αριθμοί της Ενωσης Ελέγχου Οπλων (Arms Control Association) με έδρα την Ουάσιγκτον, που αποτιμά στις 5.225 πυρηνικές κεφαλές το αμερικανικό απόθεμα και στις 5.580 το ρωσικό. 

Τα παγκόσμια αποθέματα πυρηνικών κεφαλών έφτασαν στο απόγειό τους το 1986 με πάνω από 70.000 κεφαλές –εκ των οποίων οι περισσότερες σε Σοβιετική Ενωση και Ηνωμένες Πολιτείες–, ωστόσο, έκτοτε, έχουν μειωθεί σε περίπου 12.000, οι περισσότερες από τις οποίες εξακολουθούν να βρίσκονται στη Ρωσία και στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Διηπειρωτικός βαλλιστικός πύραυλος Yars εκτοξεύεται δοκιμαστικά από την εξέδρα εκτόξευσης Plesetsk στη βορειοδυτική Ρωσία, τον Οκτώβριο του 2024 – Φωτ.: Russian Defense Ministry Press Service via AP

Η Κίνα είναι η τρίτη μεγαλύτερη πυρηνική δύναμη με 600 κεφαλές, η Γαλλία με 290, το Ηνωμένο Βασίλειο με 225, η Ινδία με 180, το Πακιστάν με 170, το Ισραήλ με 90 και η Βόρεια Κορέα με 50, σύμφωνα με τη FAS.

Η Ρωσία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα προχωρούν σε σημαντικό εκσυγχρονισμό των πυρηνικών οπλοστασίων τους.

Φόβοι και ενστάσεις

Η πολιτική για τα πυρηνικά όπλα, που μέχρι πρότινος θεωρείτο ένα ξεχασμένο κατάλοιπο του Ψυχρού Πολέμου, επανέρχεται γοργά στο προσκήνιο, εν μέσω επανειλημμένων πυρηνικών απειλών της Ρωσίας, μεσούντος του πολέμου στην Ουκρανία.

«Η επανέναρξη του προγράμματος πυρηνικών δοκιμών των ΗΠΑ θα μπορούσε να είναι μία από τις πιο σημαντικές πολιτικές ενέργειες που θα αναλάβει η κυβέρνηση Τραμπ – μια δοκιμή των ΗΠΑ θα μπορούσε να πυροδοτήσει ένα ανεξέλεγκτο τσουνάμι εξελίξεων, με άλλες χώρες να ανταποκρίνονται ενδεχομένως με δικές τους πυρηνικές δοκιμές, αποσταθεροποιώντας την παγκόσμια ασφάλεια και επιταχύνοντας μία νέα κούρσα εξοπλισμών», προειδοποιούσαν οι ειδικοί σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο στο Bulletin of Atomic Scientists.

«Ο στόχος της διεξαγωγής μιας ταχείας πυρηνικής δοκιμής επί της ουσίας είναι πολιτικός, όχι επιστημονικός. Θα έδινε στη Ρωσία, στην Κίνα και σε άλλες πυρηνικές δυνάμεις το ελεύθερο να ξαναρχίσουν τα δικά τους προγράμματα πυρηνικών δοκιμών, ουσιαστικά χωρίς πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις».

Οσον αφορά τις ΗΠΑ, σύμφωνα με το Associated Press, οποιαδήποτε μελλοντική δοκιμή των ΗΠΑ θα πραγματοποιηθεί πιθανότατα στη Νεβάδα, στις ειδικές εγκαταστάσεις δοκιμών. Ωστόσο, θα απαιτηθούν χρόνος και κόπος για προετοιμασία των εγκαταστάσεων, δεδομένου ότι έχουν περάσει πάνω από τρεις δεκαετίες από την τελευταία δοκιμή.

Πηγή: Reuters, ΑP