Βασίλης Νέδος, Μανώλης Κωστίδης

Λίγες ημέρες πριν από την άφιξη της Κίμπερλι Γκίλφοϊλ στην Αθήνα έγινε γνωστή μια εξέλιξη που πέρασε στα «ψιλά». Ο Ντόναλντ Τραμπ πρότεινε για νέο πρέσβη στη Λευκωσία τον επιχειρηματία από την Αριζόνα Τζον Μπρέσλοου, χρηματοδότη των Ρεπουμπλικανών, αλλά και του προέδρου των ΗΠΑ. Η θητεία της νυν πρέσβειρας των ΗΠΑ στην Κυπριακή Δημοκρατία, της Τζούλι Ντέιβις, λήγει τον Μάρτιο, ωστόσο ο κ. Μπρέσλοου μπορεί να φτάσει εκεί και νωρίτερα, ανάλογα βέβαια με τη διαδικασία στο Κογκρέσο. Τους δύο πρέσβεις σε Αθήνα και Λευκωσία «περιμένει» ήδη σχεδόν από την αρχή της θητείας του κ. Τραμπ στον Λευκό Οίκο ο Τομ Μπάρακ, επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματικής αποστολής στην Αγκυρα αλλά και ειδικός απεσταλμένος του προέδρου για τη Συρία.

Εάν στους τρεις πρέσβεις προστεθεί και ο Μασάντ Μπούλος, ανώτερος σύμβουλος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για την Αφρική, με εντατική εμπλοκή στα ζητήματα που αφορούν τη Λιβύη, προκύπτει ένα κουαρτέτο προσώπων που λογοδοτούν απευθείας στον κ. Τραμπ και μεταφέρουν το μήνυμά του στην Ανατολική Μεσόγειο σε απόλυτο συντονισμό. Και αυτό το μήνυμα είναι σχετικά απλό και ευκρινές: η επίλυση διαφορών και η προώθηση συμβολαίων οικονομικής συνεργασίας, που είναι επωφελή για όλους και, βεβαίως, τις ΗΠΑ. Το προεδρικό κουαρτέτο είναι σαφές ότι έχει σε πολύ υψηλή προτεραιότητα την προώθηση της ενεργειακής πολιτικής των ΗΠΑ στην περιοχή, η οποία, ωστόσο, προκειμένου να είναι εφαρμόσιμη και ολοκληρωμένη θα πρέπει να υπερκεράσει διάφορους σκοπέλους.

Δεν είναι τυχαία η προσπάθεια των ΗΠΑ, μέσω του κ. Μπούλος, να ενεργοποιήσουν παρασκηνιακά μια συζήτηση για την ανάγκη οι διαφορές των κρατών της Ανατολικής Μεσογείου –με βασικές την Ελλάδα, την Τουρκία, τη Λιβύη και την Αίγυπτο που διαθέτουν επικαλυπτόμενες Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες (ΑΟΖ)– να επιλυθούν μέσενός διαλόγου που θα διευκολυνθεί από την Ουάσιγκτον. Στις διάφορες συναντήσεις που έγιναν τις προηγούμενες ημέρες στο περιθώριο της συνόδου Διατλαντικής Ενεργειακής Συνεργασίας (P-ΤEC), κατέστη μεν σαφές ότι για τις ΗΠΑ ο Κάθετος Διάδρομος, η εξασφάλιση, δηλαδή, ενός ακόμη σταθερού διαύλου προώθησης αμερικανικού LNG προς την Ουκρανία αλλά –κυρίως– την Κεντρική Ευρώπη, αποτελεί την απόλυτη προτεραιότητα.

Ο ρόλος του κ. Μπούλος είναι κομβικός διότι συνομιλεί και με τις δύο πλευρές της Λιβύης, έχει κάνει επαφές στην Τουρκία, συναντήθηκε με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη στη Νέα Υόρκη, τον πρόεδρο της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι στο Κάιρο, ως εκ τούτου μιλάει με όλες τις πλευρές και τηρεί αποστάσεις. Αν και εκκρεμεί η επιβεβαίωση του κ. Μπρέσλοου στη Λευκωσία, είναι απίθανο να κινηθεί διαφορετικά από την κ. Γκίλφοϊλ στην Αθήνα και τον κ. Μπάρακ στην Αγκυρα, οι οποίοι προωθούν ο καθένας αμιγώς τη διμερή διάσταση των σχέσεων της Ουάσιγκτον με την Ελλάδα και την Τουρκία.

Ινδία – Μ. Ανατολή – Ευρώπη

Από τις κοινές διακηρύξεις και δηλώσεις που έγιναν μετά τη σύνοδο P-TEC, ιδιαίτερα αυτή του σχήματος 3+1 για την ενέργεια, προκύπτει σαφώς ότι οι Αμερικανοί βλέπουν τη μεγάλη εικόνα και δεν εμπλέκονται σε επιμέρους ζητήματα, όπως φαίνεται από τη σαφή αναφορά στο σχέδιο του Διαδρόμου Ινδίας – Μέσης Ανατολής – Ευρώπης, δίχως, βεβαίως, κάποια νύξη στην «παγωμένη» ηλεκτρική διασύνδεση (GSI). Η ενεργοποίηση του σχήματος 3+1 δείχνει, σε αυτή τη φάση, κατ’ αρχάς την κατανόηση των ΗΠΑ ότι δεν μπορεί να υπάρξουν συγκλίσεις στην Ανατολική Μεσόγειο δίχως την Κύπρο (οι πρωτοβουλίες για το Κυπριακό δεν θα αργήσουν να ακολουθήσουν) και, βεβαίως, το Ισραήλ.

Ο χρόνος εκδήλωσης της αμερικανικής πρωτοβουλίας δεν είναι, βέβαια, ανεξάρτητος από τη συνολικότερη συγκυρία. Επιχειρώντας να εξηγήσει τη στρατηγική οπτική γωνία της Ουάσιγκτον, ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Αγκυρα Τομ Μπάρακ αναφέρθηκε πριν από λίγες ημέρες σε «συγκλίσεις» από την Κασπία έως τη Μεσόγειο, κάτι που, βεβαίως, εντάσσει στο ενεργειακό παιχνίδι το Αζερμπαϊτζάν και τις χώρες της Κεντρικής Ασίας, που μειώνουν την εξάρτησή τους από τη Μόσχα, και προφανώς την Τουρκία και τη Συρία, όπου οι Αμερικανοί θέλουν να κρατήσουν την επιρροή τους.

Για το σκέλος της Κεντρικής Ασίας και του Καυκάσου οι Τούρκοι μπορεί να συμφωνούν με την Ουάσιγκτον, αλλά η Αγκυρα δεν βλέπει με καθόλου καλό μάτι όλα όσα γίνονται στα δυτικά της. Μόλις την Παρασκευή κατά την ομιλία του στη σύνοδο P-TEC, ο κ. Μητσοτάκης αναφέρθηκε στην ανάγκη να μην μπαίνει ρωσικό φυσικό αέριο στην Ευρώπη «από την πίσω πόρτα, δηλαδή την Τουρκία». Η Αθήνα αντιμετωπίζει την παρουσία των Αμερικανών στην Ελλάδα, από τα νότια της Κρήτης στην Ανατολική Μεσόγειο και τα δυτικά της χώρας στο Ιόνιο, μέχρι την Αλεξανδρούπολη και –ενδεχομένως– την Καβάλα, ως γεωπολιτικό χαρτί.

Με την επισημοποίηση της συμφωνίας για τη μεταφορά αμερικανικού υγροποιημένου φυσικού αερίου μέσα από τον Κάθετο Διάδρομο προς την Ουκρανία και την Κεντρική Ευρώπη (Ουγγαρία και Σλοβακία), η Ελλάδα ουσιαστικά ενισχύει τον ρόλο της παρακαμπτηρίου οδού της Μαύρης Θάλασσας και στον ενεργειακό τομέα – και όχι μόνο στον στρατιωτικό (μέσω Αλεξανδρούπολης μετακινούνται δυνάμεις του ΝΑΤΟ 12 μήνες τον χρόνο).

Για τους Τούρκους, αυτή η σαφής αναβάθμιση της Ελλάδας εκεί που μετράει (δηλαδή στην Ουάσιγκτον) αποτελεί μήνυμα που έχει προκαλέσει αντιδράσεις (όπως η συζήτηση για επιτάχυνση των ερευνών των Τούρκων στη λιβυκή ΑΟΖ νοτίως της μέσης γραμμής, δηλαδή των αποδομένων στη Chevron οικοπέδων της ελληνικής ΑΟΖ), αλλά κυρίως περίσκεψη για τον τρόπο που έχει κινηθεί η Αγκυρα συνολικότερα.

Η μέχρι αυτή τη στιγμή εξέλιξη των πραγμάτων δικαιώνει, πάντως, προσωπικά τον κ. Μητσοτάκη, ο οποίος κράτησε αταλάντευτη στάση σε δύο βασικά ζητήματα: πρώτον, το Ουκρανικό. Παρά τις κατά καιρούς εισηγήσεις περί του αντιθέτου, ο κ. Μητσοτάκης δεν άλλαξε την τακτική υποστήριξης του Κιέβου πολιτικά, αλλά και με οπλικά συστήματα που δεν επηρέασαν τη μαχητική δυνατότητα των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Δεύτερον, την πολύ δύσκολη άσκηση ισορροπίας κατά τις συγκρούσεις στη Γάζα, όπου η Ελλάδα παρέμεινε μια από τις λίγες χώρες που διατήρησε άριστες σχέσεις με το Ισραήλ.

Υπενθυμίζεται ότι λίγο μετά τις επαφές του στην Αθήνα με τους Αμερικανούς, ο κ. Μητσοτάκης μίλησε στο τηλέφωνο με τον Ισραηλινό ομόλογό του Μπέντζαμιν Νετανιάχου. Στον αντίποδα, η Αγκυρα, πέρα από την προσωπική σχέση που έχει καλλιεργήσει ο κ. Ερντογάν με τον κ. Τραμπ, παραμένει ένας εταίρος που δημιουργεί πολύ περισσότερα προβλήματα από αυτά που λύνει και, κυρίως, σε αυτή τη φάση φαίνεται να δυσκολεύεται να «αραιώσει» τις επαφές του με τον πρόεδρο της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν.

Τουρκικός προβληματισμός και αντιπερισπασμός με Λιβύη

Η επιλογή της Τουρκίας να στηριχθεί στο ρωσικό φυσικό αέριο και να εξακολουθεί να το χρησιμοποιεί και να το εμπορεύεται, παρά τις κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στη Ρωσία λόγω της εισβολής στην Ουκρανία, φαίνεται πως αρχίζει τώρα να εκτροχιάζει τον ενεργειακό σχεδιασμό και τον στόχο της να εξελιχθεί σε ενεργειακό κόμβο της Ευρώπης. Αυτό, τουλάχιστον, εκτιμούν έμπειροι οικονομικοί αναλυτές της γείτονος.

Οι ίδιοι αναλυτές επισημαίνουν ότι η Αγκυρα διαπιστώνει πως οι Ηνωμένες Πολιτείες, από τη μια ζητούν μείωση των εισαγωγών αερίου και πετρελαίου από τη Μόσχα –πρόσφατα μάλιστα υπήρξε σχετικό αίτημα του Ντόναλντ Τραμπ προς τον πρόεδρο της Τουρκίας– και από την άλλη μετατρέπουν την Ελλάδα σε κόμβο εισαγωγής και διακίνησης LNG.

«Οπως η επιλογή των ρωσικών S-400 προκάλεσε τον αποκλεισμό της Τουρκίας από το πρόγραμμα των F-35, έτσι και τώρα η επιλογή της Αγκυρας να εμπορεύεται φυσικό αέριο με τη Ρωσία προκαλεί σοβαρό πρόβλημα», αναφέρουν χαρακτηριστικά.

Η Μόσχα παρουσίασε για πρώτη φορά την ιδέα δημιουργίας ενός νέου ενεργειακού κόμβου στην περιοχή της Ανατολικής Θράκης τον Οκτώβριο του 2022, ανακοινώνοντας ότι το έργο αποσκοπούσε στην αναδιοργάνωση των αποστολών φυσικού αερίου προς την Ευρώπη μέσω της Μαύρης Θάλασσας. Η Αγκυρα στήριξε τα ρωσικά σχέδια.

Στην τουρκική πρωτεύουσα παρατήρησαν με προσοχή ότι ο πρέσβης των ΗΠΑ, Τομ Μπάρακ, αναφέρθηκε σε μελλοντική εμπορική συνεργασία Τουρκίας – Ισραήλ, επισημαίνοντας ότι «δεν θα πολεμήσουν μεταξύ τους. Κατά τη γνώμη μου, αυτό δεν θα συμβεί και η αρμονία θα αναδυθεί από την Κασπία Θάλασσα έως τη Μεσόγειο».

Την ημέρα της Διατλαντικής Συνόδου για την Ενέργεια στην Αθήνα, ο κ. Ερντογάν είχε τηλεφωνική συνομιλία με τον πρωθυπουργό της διεθνώς αναγνωρισμένης κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας της Λιβύης, Αμντελχαμίντ Ντμπεϊμπά, κατά την οποία υπογράμμισε τη σημασία της συνεχιζόμενης συνεργασίας μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης, ιδίως στον ενεργειακό τομέα.

Τόνισε δε ότι οι κοινές προσπάθειες για την προστασία των δικαιωμάτων και των συμφερόντων των δύο χωρών στην Ανατολική Μεσόγειο θα συνεχιστούν. Η συνομιλία των δύο ηγετών έγινε με φόντο το μνημόνιο συνεννόησης που υπεγράφη τον Ιούνιο του 2025 μεταξύ της εθνικής εταιρείας πετρελαίου της Λιβύης και της κρατικής πετρελαϊκής εταιρείας της Τουρκίας (TPAO).
Μέχρι στιγμής η Τουρκία δεν έχει αποστείλει το ερευνητικό σκάφος «Ορούτς Ρέις» στην περιοχή νοτίως της Κρήτης.

Υπάρχουν εκτιμήσεις ότι το έργο ίσως έχει «παγώσει» έπειτα από συστάσεις Αμερικανών, ώστε να αποφευχθούν νέες εντάσεις. Πολιτικοί αναλυτές εκφράζουν, πάντως, την υποψία ότι η Aγκυρα ενδέχεται να επιχειρήσει να δραστηριοποιηθεί σε περιοχές που η Τρίπολη θεωρεί ότι ανήκουν στη λιβυκή υφαλοκρηπίδα.