Δήμητρα Τριανταφύλλου

Αν μας το έλεγαν τότε, θα μας φαινόταν εξωφρενικό. Ότι θα ερχόταν δηλαδή ο καιρός που όχι απλώς θα είχαμε ξεχάσει τη σκληρή πλευρά των lockdown, αλλά θα τα αναπολούσαμε κιόλας.

Και ενώ οι έρευνες οι οποίες εστίασαν στο ψυχολογικό αποτύπωμα της πανδημίας, έχουν καταδείξει εδώ και καιρό, πόσο δυσκολεύτηκαν πολλοί άνθρωποι, τόσο ψυχολογικά αλλά και σε άλλα ζητήματα, όπως η ενδοοικογενειακή βία, δεν είναι λίγοι αυτοί που έχουν αρχίσει να παραδέχονται ότι νοσταλγούν εκείνη την περίοδο.

Όσο και αν τότε την θεωρούσαν ό,τι χειρότερο, πιο δύσκολο, σκληρό και άδικο μας έχει συμβεί ποτέ.

Γιατί να νοσταλγεί κάποιος την καραντίνα;

Τον τελευταίο καιρό, το θέμα πέφτει συχνά στο τραπέζι σε διαδικτυακές κοινότητες δημόσιας συζήτησης. Και τι απαντούν οι χρήστες στην ερώτηση: «Σας λείπει η καραντίνα και αν ναι, γιατί;». Σε ένα από τα μακροσκελή ποστ στο Reddit, κάποιοι χρήστες (από όλο τον κόσμο) απάντησαν τα εξής:

• «Λάτρεψα το ότι μπόρεσα να περάσω έναν ολόκληρο χρόνο με τον σκύλο μου, πριν πεθάνει. Ποιοτικός χρόνος που αν δεν ήμασταν σε lockdown, δεν θα τον είχα».
• «Επιστρέψαμε στο γραφείο αυτή την εβδομάδα, το σιχαίνομαι».
• «Τα μουσεία έκαναν διαθέσιμες τις ψηφιακές βόλτες, οι ζωολογικοί κήποι έκαναν ψηφιακές ξεναγήσεις και οι καλλιτέχνες διοργάνωναν παραστάσεις μέσω live streaming. Εγώ έκανα zoom με την οικογένειά μου. Βλέπαμε όλοι μαζί συνδεδεμένοι ταινίες στο Netflix και παίζαμε μαζί video games, παρότι δεν μένουμε στην ίδια πόλη. Τώρα, είναι απλώς πολύ απασχολημένοι με τις δουλειές τους. Επίσης, έμαθα να μαγειρεύω. Μου έφερναν τα πράγματα του σούπερ μάρκετ στο σπίτι. Διακόσμησα το δωμάτιο μου, κάτι που ανέβαλα διαρκώς. Ξεκίνησα γιόγκα. Πήγαινα διαρκώς βόλτα τον σκύλο μου. Ήταν όλα πολύ ήσυχα. Είχα την αίσθηση πως όλος ο πλανήτης ήταν ενωμένος για έναν κοινό σκοπό».

Οι παραπάνω αντιλήψεις αποτυπώθηκαν και σε μια έρευνα του περιοδικού The Face την άνοιξη του 2022. Σε δείγμα 300 νέων ανθρώπων το 67% των ερωτηθέντων απάντησαν πως δύο χρόνια μετά τις σκληρές καραντίνες, νοσταλγούν αυτή την περίοδο όπου όλοι: «μπορούσαμε να εστιάσουμε στα πράγματα που μας αρέσει πραγματικά να κάνουμε». 

Στην ίδια έρευνα, πολλοί απαντούσαν επίσης πως συνειδητοποίησαν πράγματα για τη ζωή τους και τον εαυτό τους. Άλλοι, ανέφεραν πως η πνευματική τους κατάσταση βελτιώθηκε γιατί επιτέλους απέκτησαν την δυνατότητα να γυμνάζονται σπίτι. Μερικοί είπαν ότι απέκτησαν νέους καλούς φίλους που γνώρισαν κατά τη διάρκεια των περιπάτων ή στα social media.

Shutterstock

Βολική τηλεργασία, αίσθηση ασφάλειας και «πάγωμα» του χρόνου

Η αλήθεια είναι πως η καραντίνα άφηνε διαφορετική αίσθηση από χώρα σε χώρα και αυτό είχε σε μεγάλο βαθμό να κάνει, σύμφωνα με τους ειδικούς, με τα ήθη και τις συνήθειες των ανθρώπων σε κάθε τόπο. Στην Ελλάδα, όπου ο καιρός είναι ένα από τα μεγαλύτερα προτερήματα της χώρας και λειτουργεί σαν αγχολυτικό, η καραντίνα δημιούργησε μια έντονη αίσθηση δυσφορίας στους περισσότερους πολίτες. Ποιος μπορεί να ξεχάσει εκείνο το Πάσχα όπου οι Αθηναίοι παρέμειναν στην πρωτεύουσα και αναγκάστηκαν να γιορτάσουν μόνοι στα μπαλκόνια τους;

Και όμως. Υπάρχουν και στην ηλιόλουστη Ελλάδα άνθρωποι που νοσταλγούν τις καραντίνες. Μερικές από τις απαντήσεις που πήραμε όταν θέσαμε και εμείς το ερώτημα «Αναπολείτε τα lockdown και αν ναι, γιατί;», είναι οι εξής:

• «Ναι, γιατί όταν χρειαζόταν να πάρω ταξί η διαδρομή ήταν μικρή και κόστιζε λίγο. Γιατί δουλεύαμε από το σπίτι (αυτό δεν το νοσταλγώ τελείως, λίγο μόνο, αλλά καμιά φορά το ομολογώ). Γιατί σχεδόν κανένας μας δεν κολλούσε κορωνοϊό. Είχα βέβαια άγχος για τη βιωσιμότητα της επιχείρησης μας, ήξερα όμως πως αυτό που κάναμε στην καραντίνα ήταν συλλογικό. Μέσα σε μια μεγαλύτερη ασφάλεια πιο μαζικής κατανόησης, μπορούσαμε όλοι να εκφραστούμε πιο εύκολα για το πως νιώθαμε για τη δουλειά μας, για τα lockdown κ.τ.λ» (Χρυσέλλα, ΑμΕΑ, 40 ετών, συνδημιουργός start up)
• «Αναπολώ μόνο την τηλεργασία. Η ποσότητα της δουλειάς ήταν η ίδια, αλλά δεν είχα μετακινήσεις. Θα ήθελα τουλάχιστον 1-2 φορές την εβδομάδα να μπορώ να το συνεχίσω». (Ιωάννα, ιδιωτική υπάλληλος, 55 ετών)
• «Νοσταλγώ τις εποχές που ήμασταν διχασμένοι σε αντιρρησίες κορωνοϊού και “εραστές” της επιστήμης. Τότε, όλα ήταν πιο απλά». (Κώστας, εργαζόμενος σε εταιρεία πληροφορικής, 38 ετών)
• «Εγώ ως γιατρός κυκλοφορούσα ελεύθερα. Στην πρώτη καραντίνα ειδικά, οι δρόμοι ήταν άδειοι, πάρκαρα παντού, ακόμα και στην Ομόνοια, ακόμη και το μετρό ήταν άδειο». (Κωνσταντίνος, γιατρός, εργαζόμενος στον ΟΚΑΝΑ, 60 ετών)
• «Στην καραντίνα απέκτησα υγιείς συνήθειες. Άρχισαν να παίζω σκάκι με μια φίλη μου διαδικτυακά και τώρα το συνεχίζουμε από κοντά. Επίσης, περπατούσαμε όλοι. Και τώρα περπατάω, αλλά πολύ λιγότερο. Μου λείπει αυτό. Επίσης, πια δεν μπορώ να κάνω οτιδήποτε χαλάει τη ψυχική μου ηρεμία. Έμαθα να βάζω όρια σε αυτό». (Αγγελική, εργαζόμενη σε εταιρεία δημοσίων σχέσεων, 35 χρονών)
• «Το κομμάτι που είχαμε εγκλωβιστεί σε ένα ελληνικό νησί, στην γενέτειρα μου, με την γυναίκα μου, ήταν οι ιδανικές, ρομαντικές διακοπές. Επίσης, αξέχαστη θα μου μείνει η “ειρήνη του κορωνοϊού” στο Μεσανατολικό. Επί 1,5 χρόνο δεν “άνοιξε μύτη”». (Αχιλλέας, Έλληνας που ζει και εργάζεται στο Ισραήλ)

Πώς εξηγείται ψυχολογικά η νοσταλγία;

Σχολιάζοντας αυτή τη φαινομενικά παράδοξη νοσταλγία, ο Λεωνίδας Μαντωνάκης, Ψυχίατρος MD στην Α’ Πανεπιστημιακή κλινική του Αιγινήτειου Νοσοκομείου τονίζει καταρχάς πως το αρνητικό ψυχολογικό αποτύπωμα που είχαν οι καραντίνες για πολλούς ανθρώπους, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να υποτιμηθεί, ειδικά τώρα που αυτά τα άτομα χρειάζονται στήριξη για να ξεπεράσουν όσα προβλήματα απέκτησαν εκείνη την περίοδο. 

Όπως εξηγεί: «οι άνθρωποι που ήταν φοβικοί και όσοι αντιμετώπιζαν διάφορες νευρώσεις και διαταραχές, είδαν την κατάσταση τους να επιδεινώνεται. Επίσης, πολλοί με διαταραχές άγχους και πανικού, υποτροπίασαν. Άλλοι, οι οποίοι ήταν ευπαθείς, εμφάνισαν για πρώτη φορά συμπτώματα. Οι σκληρές εικόνες με τις οποίες βομβαρδιζόμασταν τότε από τα MME, όπως η πομπή των φέρετρων στην Ιταλία ή τα μηνύματα για συχνή απολύμανση των χεριών, έκαναν πολλούς ανθρώπους που είχαν κατάθλιψη ή ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή να νιώσουν δύσκολα».

Σημειώνεται εδώ, πως σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Lancet, τα περιστατικά μείζονος κατάθλιψης και αγχώδους δαιαταραχής αυξήθηκαν στην πανδημία κατά 28% και 26% αντίστοιχα. Παρόλα αυτά, ο κ. Μαντωνάκης σημειώνει πως υπάρχει εξήγηση που πολλοί αναπολούν σήμερα τα lockdown. 

Ένας βασικός λόγος είναι η τηλεργασία, μια κατάσταση που για τους περισσότερους ήταν πρακτική ενώ ταυτόχρονα δημιουργούσε και μια αίσθηση ασφάλειας στον κατεξοχήν χώρο που μας εμπνέει αυτό το αίσθημα- το σπίτι.

«Στην ουσία, επειδή δεν είχαμε άλλη επιλογή, δεν είχαμε και τύψεις αλλά ούτε και δεύτερες σκέψεις», σημειώνει ο κ. Μαντωνάκης και συνεχίζει: «αυτό τα κάνει όλα πιο εύκολα για τον ψυχισμό, αν έχεις μια καλή βάση. Και υπήρχε ταυτόχρονα και αυτό το συλλογικό φαντασιακό ότι κάνουμε κάτι όλοι μαζί για το κοινό καλό. Γι’ αυτό είδαμε και να καλλιεργούνται η ενσυναίσθηση και η αλληλεγγύη, όπως για παράδειγμα με τους ανθρώπους που εργάζονται στις εταιρείες delivery και εκείνη την περίοδο ήταν διαρκώς στην πόρτα μας».

Με τη σειρά της, η Παναγιώτα Τούμπα, κλινική ψυχολόγος και επιστημονικά υπεύθυνη της κινητής μονάδας ψυχικής υγείας Ν.Α Κυκλάδων «Κλίμακα», κάνει λόγο για ένα «ανακουφιστικό» πάγωμα του χρόνου την περίοδο των περιοριστικών μέτρων, το οποίο, για λίγο, σχεδόν εξάλειψε τη στρεσογόνα μας καθημερινότητα.

Κατά την ίδια, ενώ οι πολίτες περίμεναν με χαρά την άρση των μέτρων, για να ζήσουν ξανά ελεύθερα, η νέα πραγματικότητα αποδείχθηκε σε σύντομο διάστημα πιο δύσκολη από αυτήν που είχαμε αφήσει πίσω μας πριν την πανδημία. Όπως εξηγεί: «Πρώτα ήταν ο πόλεμος στην Ουκρανία και μετά ο πληθωρισμός. Η πανδημία έχει δώσει τώρα τη θέση της σε έναν δύσκολο χειμώνα με πολλούς πολίτες να δυσκολεύονται να καλύψουν βασικές ανάγκες. Αυτό, κάνει πολλούς να αναπολούν την προηγούμενη κατάσταση. Αυτό που έμοιαζε “άδικο” τότε, έχει πάρει τώρα ένα νέο, πιο σκληρό πρόσωπο».

Η κ. Τούμπα σημειώνει επίσης πως ενώ στις καραντίνες είχαμε κάτι να περιμένουμε (τη λήξη τους), τώρα δεν ξέρουμε τι να υποθέσουμε για το αύριο- «η νέα περίοδος είναι γεμάτη αβεβαιότητα και πολλοί νιώθουν ότι δεν υπάρχει προοπτική».

Ο κ. Μαντωνάκης είναι πάντως αισιόδοξος. Όπως λέει: «Όσοι δεν αντιμετώπισαν ψυχολογικά προβλήματα, κράτησαν τα καλά από αυτή την εμπειρία και πολλοί μάλιστα επωφελήθηκαν- έμαθαν πράγματα για τον εαυτό τους, υιοθέτησαν καλές συνήθειες. Οι άνθρωποι, είμαστε ένα αντιδραστικό και πολύ προσαρμοστικό είδος. Πηγαίνουμε όπου μας πηγαίνουν οι περιστάσεις και ο χρόνος. Ας σκεφτούμε και τους ανθρώπους που ζουν σε χώρες όπως η Κίνα όπου τα lockdown είναι αμείλικτα και συνεχίζονται μέχρι και σήμερα προκαλώντας αντιδράσεις».